Το όνομα της αρχαίας θεάς τής σοφίας επιλέχτηκε, ακριβώς κατ’ ευφημισμόν, ως τίτλος του σχεδίου «αναδιάρθρωσης» των ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το διαβόητο πόνημα παρουσιάστηκε επισήμως στις 31 Ιανουαρίου από τον υπουργό Παιδείας, Αρβανιτόπουλο Κ., ο οποίος έσπευσε να χαρακτηρίσει «εξορθολογισμό» τις δεκάδες καταργήσεις, συγχωνεύσεις και μετακινήσεις τμημάτων ΑΕΙ και ΤΕΙ.
Πριν την «Αθηνά»
Τον δρόμο για το σχέδιο Αθηνά είχε στρώσει διάπλατα, προ διετίας, ο νόμος-πλαίσιο της Διαμαντοπούλου, σε άρθρο του οποίου προκλητικά προβλεπόταν: «η συγχώνευση, κατάτμηση ή κατάργηση ΑΕΙ, καθώς και η ίδρυση, συγχώνευση, κατάτμηση ή κατάργηση σχολών πρέπει να είναι σύμφωνες με τις ανάγκες και δυνατότητες της εθνικής οικονομίας». Κάπου εκεί, η τότε συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΛΑΟΣ έδινε πρακτικά το ελεύθερο στην πλήρη αποδόμηση της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μιας και τα οικονομικά της χώρας δεν προδιαγράφονταν ανθηρά.
Ο ίδιος ο αστικός τύπος μεταφέρει ότι το υπουργείο Παιδείας (ελπίζει και λογαριάζει πως) θα εξοικονομήσει, σε αυτή τη φάση, 50 εκατομμύρια ευρώ με τις καταργήσεις και συγχωνεύσεις σε ΤΕΙ και ΑΕΙ. Αντίστοιχος «εξορθολογισμός» προηγήθηκε σε σχολεία τής δευτεροβάθμιας και, κυρίως, πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης· μόνο κατά την τελευταία διετία έχουν συγχωνευτεί-καταργηθεί περισσότερες από 1000 σχολικές μονάδες, ενώ ο αριθμός εκείνων που -και επίσημα- έχουν συμπτυχθεί ή υποβιβαστεί με διάφορους τρόπους προσεγγίζει τις 2000 σχολικές μονάδες.
Σύμφωνα με το σχέδιο «Αθηνά», από τα 533 σήμερα υφιστάμενα τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ, και τα 480 που περιλαμβάνονταν στο τελευταίο μηχανογραφικό (πάνω από 50 τμήματα δεν προσφέρθηκαν φέτος για έναρξη σπουδών) θα απομείνουν, τελικά, 386 τμήματα. Μολονότι το τοπίο μετακινήσεων και καταργήσεων τμημάτων ενέχει αρκετή ομίχλη, εξαιτίας διαφόρων λαθών(;) τού αρχικού σχεδίου που δόθηκε στη δημοσιότητα, φαίνεται ότι 94 τμήματα απορροφώνται, ενώ περί τα 50 μεταφέρονται σε καινούριες πόλεις.
Η κυβέρνηση δεν παρουσιάζει βέβαια τα λουκέτα που θα μπουν σε ΑΕΙ και ΤΕΙ ως συνταγές «εξοικονόμησης» κονδυλίων, αλλά ενδύει το αντιεκπαιδευτικό σχέδιο με λυρικές έως βαρύγδουπες (άσχετες) διατυπώσεις· τέτοια παρατηρεί στην εισήγησή του για την «Αθηνά» ο υπουργός Παιδείας: «Η γνώση είναι πολλά περισσότερα πράγματα. Σημαίνει καλλιέργεια του πνεύματος και της ψυχής, σημαίνει ενστάλαξη κανόνων ηθικής σε μία κοινωνία, σε ένα κοινωνικό σύνολο, σημαίνει έναν αγώνα για την τελείωση του ανθρώπου».
Η «ενστάλαξη κανόνων ηθικής», όπως την αντιλαμβάνεται το υπουργείο Παιδείας, πρακτικά μεταφράζεται σε δραματική μείωση του αριθμού των εισακτέων σε εκείνα τριτοβάθμια ιδρύματα που θα παραμείνουν σε λειτουργία. Μολονότι ο Αρβανιτόπουλος υπολογίζει συνολικά τη μείωση των πρωτοετών φοιτητών κοντά στο 4% (με δικές του, δημιουργικές μαθηματικές πράξεις) είναι πιθανό ότι, αν τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο-έκτρωμα, οι εισακτέοι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στο επόμενο ακαδημαϊκό έτος θα είναι λιγότεροι κατά 30% (!).
Επιπλέον, μολονότι ο υπουργός Παιδείας φέτος δεν προτίθεται να θέσει σε ισχύ τη «βάση του 10» (δηλαδή, υποτίθεται, δεν ενεργοποιεί το συμβατικό όριο βαθμολογίας που κάνει δυσχερέστερη την πρόσβαση των μαθητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση) στην πραγματικότητα έχει προλάβει να πετάξει δεκάδες χιλιάδες μαθητές με χαμηλές βαθμολογίες εκτός ΑΕΙ και ΤΕΙ, από διαφορετική οδό: σφραγίζοντας μεγάλο αριθμό τριτοβάθμιων τμημάτων, με πρώτα εκείνα που επέτρεπαν εισαγωγή με μικρότερους βαθμούς.
Εννοείται ότι η ταξικότητα του σχεδίου δεν εκδηλώνεται μόνο σε βάρος εκείνων που θα μείνουν έξω από τις σχολές, αλλά θα αφήσει φανερά τα σημάδια της και σε εκείνους που θα επιχειρήσουν να …συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. Ας σημειωθεί ενδεικτικά ότι περί τους 30.000 φοιτητές-σπουδαστές θα υποχρεωθούν να μετακινηθούν σε νέες πόλεις, σε βάρος του αρχικού οικονομικού σχεδιασμού τους. Σήμερα, υπάρχουν σπουδαστές από την Ηγουμενίτσα και τα Μουδανιά που καλούνται να μεταφερθούν (αν θέλουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους) στο ...Μεσολόγγι.
Οι τυχεροί φοιτητές και σπουδαστές που δεν αλλάζουν έδρα σπουδών, δεν σημαίνει ότι δεν θα γευτούν, κι αυτοί, λίγη από τη γλύκα της «Αθηνάς». Συνολικά το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης ωθείται βίαια σε επιδείνωση, με κυριολεκτικό στοίβαγμα του συνόλου των φοιτητών και σπουδαστών σε …100 τμήματα λιγότερα, κι ενώ ήδη οι κτηριακές και υλικοτεχνικές υποδομές σε πολλά από αυτά κρίνονταν επιεικώς ανεπαρκείς.
Όλο το οικοδόμημα της δημόσιας και δωρεάν τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, όπως τη γνωρίσαμε μεταπολιτευτικά τουλάχιστον, δέχεται ένα ισχυρό πλήγμα, την ώρα μάλιστα που η κυβέρνηση πριμοδοτεί επιδεικτικά την ιδιωτική μεταλυκειακή παρεκπαίδευση: προχωράει σε αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων για εκείνες τις ειδικότητες των διπλωματούχων κολεγίων που μέχρι σήμερα παρέμεναν χωρίς νομοθετική κατοχύρωση, ενώ συγκροτεί και «εθνικό θεσμικό πλαίσιο», με το οποίο ορίζονται συγκεκριμένα οι προϋποθέσεις και η διαδικασία αναγνώρισης της επαγγελματικής ισοτίμησης (σε όφελος των διπλωματούχων κολεγίων, σε βάρος των πτυχιούχων ΑΕΙ και ΤΕΙ).
Χωνευτήρι μαθημάτων και πτυχίων
Τα σχόλια περιττεύουν ως προς την προχειρότητα (ή σκόπιμη υπόσκαψη;) με την οποία φαίνεται να έχει στηθεί όλο το σχέδιο «Αθηνά», έστω και σε αυτό το ακαδημαϊκό κομμάτι της συζήτησης.
Ανόμοια αντικείμενα σπουδών «συγχωνεύονται» (π.χ., ένα κομμάτι από το «Τμήμα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής Σερρών» συγχωνεύεται στο Κιλκίς με το «Τμήμα Παραγωγής Ενδυμάτων»), ενώ τμήματα 5ετούς φοίτησης ενώνονται με τμήματα 4ετούς φοίτησης (π.χ., Πολυτεχνικό Τμήμα 5ετούς φοίτησης ενώνεται με Οικονομικό Τμήμα 4ετούς φοίτησης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου).
Στην Αθήνα συγκροτούνται «κόμβοι αριστείας» με συνένωση άσχετων, μεταξύ τους, πανεπιστημίων και ΤΕΙ. Το Χαροκόπειο και το …Γεωπονικό αποτελούν κομμάτια του σχεδιαζόμενου «Ομόσπονδου Πανεπιστημίου», όπως τα ΤΕΙ Αθήνας και Πειραιά ενώνονται με την ΑΣΠΑΙΤΕ για να συγκροτήσουν «Ομόσπονδο Τεχνολογικό Ίδρυμα».
Αν υλοποιηθούν οι σχεδιαζόμενες συγχωνεύσεις και καταργήσεις, είναι φανερό ότι θα δημιουργηθούν προβλήματα τόσο με τις αναγνωρίσεις μαθημάτων, όσο και με τα επαγγελματικά δικαιώματα που θα απορρέουν από τα νέα πτυχία.
Συγχρόνως, έκθετοι επαγγελματικά μένουν οι φοιτητές και οι σπουδαστές που ήδη πήραν πτυχία από τμήματα που, σύμφωνα με τις προβλέψεις της «Αθηνάς», θα πάψουν να υφίστανται.
Ενδελεχής συζήτηση
Οι ισχυρισμοί του υπουργού Παιδείας ότι, τάχα, το σχέδιο «Αθηνά» είναι προϊόν «ενδελεχούς συζήτησης» που προηγήθηκε με όλους τους εμπλεκόμενους ακαδημαϊκούς εκπαιδευτικούς και διοικητικούς φορείς, δεν φαίνονται να επιβεβαιώνονται, τουλάχιστον αν κρίνει κανείς από τις ανακοινώσεις διοικητικού και εκπαιδευτικού προσωπικού των ΑΕΙ και ΤΕΙ, οι οποίες άρχισαν να δημοσιεύονται ήδη από την 31η Ιανουαρίου.
Το Δ.Σ. του Συλλόγου Διδακτικού Προσωπικού της Φιλοσοφικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α. εκφράζοντας την έκπληξη και την έντονη δυσφορία του για τις σαρωτικές αλλαγές που επιφέρει το σχέδιο «Αθηνά», και «αδειάζοντας» τους ισχυρισμούς του Αρβανιτόπουλου, παρατηρεί πως «Είναι προφανές ότι αυτή η απρόσμενη και απαράδεκτη αναδιάταξη των ακαδημαϊκών Τμημάτων της Φιλοσοφικής Σχολής έγινε με πρωτοφανή προχειρότητα και βιασύνη, χωρίς τον παραμικρό σχεδιασμό, χωρίς να προηγηθεί διάλογος και χωρίς να ληφθούν υπόψιν ούτε οι αποφάσεις των οικείων Τμημάτων, των συλλογικών οργάνων του Πανεπιστημίου και ιδιαίτερα της Πανεπιστημιακής Συγκλήτου, ούτε επιστημονικά και γενικότερα ακαδημαϊκά κριτήρια, αλλά ούτε και οι ανάγκες της εκπαίδευσης και της κοινωνίας».
Το Συντονιστικό Όργανο της Συνόδου των πρυτάνεων, αφού εξέφρασε την αντίθεσή του με τους σχεδιασμούς του υπουργείου, δήλωσε και τη διαφωνία του για τη συγκρότηση Ομοσπονδιακού Ιδρύματος. Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών δήλωσε: «Μας αιφνιδίασε όλους. Έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία. Δεν είχε ούτε αναφερθεί, ούτε φυσικά συζητηθεί ποτέ τέτοιο σχέδιο».
Η κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σημειώνει ότι, σε ό,τι αφορά τις εκπαιδευτικές προτάσεις του υπουργείου, η γνώμη των Γ.Σ. των Τμημάτων της Σχολής «ουδέποτε ζητήθηκε», ενώ αγνοήθηκαν προκλητικά η Κοσμητεία και η Σύγκλητος, ο Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής καθώς και οι Πρόεδροι των Τμημάτων Φιλολογίας, Ιστορίας-Αρχαιολογίας, Φ.Π.Ψ., «με τρόπο που απάδει στην ακαδημαϊκή δεοντολογία».
Κινητοποιήσεις από την Καστοριά μέχρι την Κρήτη
Ήδη σε μία σειρά πόλεις σε όλη την έκταση της ελληνικής επικράτειας οργανώνονται αγωνιστικές κινητοποιήσεις ενάντια στην «Αθηνά», από σπουδαστές-φοιτητές, αλλά και διοικητικό-εκπαιδευτικό προσωπικό των τριτοβάθμιων τμημάτων. Από την Καστοριά μέχρι την Πάτρα, από την Κρήτη μέχρι τη Θεσσαλονίκη, την Κεφαλονιά, τη Λαμία, την Χαλκίδα, εκδηλώνονται οι πρώτες αντιδράσεις αντίστασης στο κύμα συγχωνεύσεων και καταργήσεων σχολών.
Από την πλευρά του, το υπουργείο Παιδείας και η κυβέρνηση είχαν μελετήσει προσεκτικά τη χρονική στιγμή κοινοποίησης της «Αθηνάς»: επέλεξαν ακριβώς την περίοδο των εξετάσεων, με την ελπίδα να βρουν το φοιτητικοσπουδαστικό κίνημα καθηλωμένο στα βιβλία του. Τώρα, υποκριτικά προσφέρουν 45 ακόμη ημέρες στους εμπλεκόμενους φορείς, να διατυπώσουν τις τελικές προτάσεις τους, υπενθυμίζοντας ότι «η χώρα βρίσκεται σε μία βαθειά κρίση, ο πολιτικός χρόνος είναι συμπυκνωμένος, δεν έχουμε την πολυτέλεια ατέρμονων συζητήσεων».
«Φταίνε οι παθογένειες»
Στην εισήγησή του για το σχέδιο «Αθηνά», ο Κ. Αρβανιτόπουλος δίνει μια εξήγηση για τις «παθογένειες» στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: «Τα τελευταία 25 χρόνια αναπτύχθηκε ένας Ακαδημαϊκός Χάρτης στη χώρα, ο οποίος πολλές φορές δε λογοδοτούσε ούτε σε επιστημονικά κριτήρια, ούτε σε επιστημονικές αναγκαιότητες, αλλά και ούτε σε αναπτυξιακά κριτήρια. Δε λογοδοτούσε στον αναπτυξιακό χάρτη της χώρας. Έγινε για λόγους, που όλοι γνωρίζουμε. Έγινε διότι αυτή ήταν μία παθογένεια του πελατειακού, πολιτικού συστήματος, ήταν μία λογική που επικράτησε, η οποία έλεγε ότι “πρέπει να ανοίξουμε ένα Πανεπιστημιακό Τμήμα σε κάθε πόλη, ένα τμήμα ΤΕΙ σε κάθε χωριό”».
Ωραιότατα. Αυτοί που μόνο στη δεκαετία 1999-2009 φύτευσαν 100 τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ σε όλη την Ελλάδα, για να εξυπηρετήσουν δικά τους συμφέροντα και σκοπιμότητες -όχι βέβαια για να αναπτύξουν την εκπαίδευση στη χώρα- διαπιστώνουν τώρα μετά λύπης τους ότι υπήρξαν πελατειακές σχέσεις, τοπικιστικά συμφέροντα και πολιτικοί σχεδιασμοί που λειτούργησαν σε βάρος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. «Έγινε για λόγους, που όλοι γνωρίζουμε». Λαμπρά. Τελικά, ευθύνεται κανείς γι’ αυτό;
Όπως τα έσπειραν σαν μαρούλια, με αδιαφορία και βαθιά περιφρόνηση στην εκπαιδευτική διαδικασία, έτσι τώρα θέλουν να τα θερίσουν, αυτή τη φορά 100 τμήματα μονομιάς· τώρα όμως δεν υποτιμούν μόνο την παιδεία του τόπου, αλλά επιπρόσθετα προσβάλουν τους φοιτητές και τους σπουδαστές που δοκίμασαν την τύχη τους στο διαθέσιμο σύστημα της λεγόμενης δημόσιας και δωρεάν τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Τι πρέπει να γίνει
Είναι γεγονός ότι ο αγώνας ενάντια στην «Αθηνά» έχει αγκαλιαστεί καταρχάς από τμήματα που κινδυνεύουν άμεσα από κατάργηση, συγχώνευση, μετακίνηση. Μολονότι το γεγονός αυτό κρίνεται σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενο, το ζήτημα είναι να αναπτυχθεί ένα δίκτυ αλληλεγγύης ανάμεσα σε όλα τμήματα, ανεξάρτητα από τον άμεσο ή έμμεσο κίνδυνο που διατρέχουν, με ένα σύνθημα που θα ενώσει όλους τους σπουδαστές και φοιτητές στον ίδιο αγώνα:
«Όχι στις συγχωνεύσεις-καταργήσεις τμημάτων, Όχι στο σχέδιο “Αθηνά”!»
Να συντριβούν μέσα στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα οι λογικές που επικροτούν τις αντιδραστικές και αντιεκπαιδευτικές αλλαγές, όπως εκείνες των κυρίαρχων φοιτητικών παρατάξεων ΔΑΠ και ΠΑΣΠ.
Να αποδοκιμαστούν οι περιχαρακωτικές προτάσεις του ΜΑΣ, το οποίο δεν δέχεται συμπράξεις με πρυτάνεις και δημάρχους ενάντια στο σχέδιο «Αθηνά», παρά ζητά «καθαρούς» αγώνες, αποδυναμώνοντας τις προοπτικές συνεργασίας πάνω σε ένα κοινό αίτημα, σε έναν κοινό στόχο.
Να απομονωθούν οι συντεχνιακές πρακτικές ορισμένων (λιγοστών) τμημάτων, τα οποία, μπαίνοντας στο παιχνίδι του υπουργείου, επιχειρηματολογούν αποκλειστικά για τη σωτηρία του εαυτού τους, και όχι για την προάσπιση των συμφερόντων γενικά της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, συνολικά ενάντια στο σχέδιο «Αθηνά».