Ο ζωγράφος Γκουστάβ Κουρμπέ γεννήθηκε στην Γαλλία το 1819 και πέθανε εξόριστος στην Ελβετία το 1877. Θεωρείται πλέον από τις σημαντικότερες μορφές της γαλλικής τέχνης και πρωτεργάτης του μοντέρνου (κοινωνικού) ρεαλισμού. Είναι επαναστάτης και ανανεωτής της τέχνης του, κυρίως όσον αφορά το θεματικό περιεχόμενο, καθώς εισάγει το κοινωνικό σχόλιο και την ταξική αναφορά, αλλά και όσον αφορά την γενική του στάση σε σημαντικά ζητήματα όπως η ανεξαρτησία του καλλιτέχνη. Στο πρόσωπό και στο έργο του βλέπουν έναν πρωτοπόρο και δάσκαλο πολλά από τα νεότερα καλλιτεχνικά ρεύματα, όπως ο ιμπρεσιονισμός.
Δραστήριος σοσιαλιστής, συμμετείχε ενεργά στην Παρισινή κομμούνα το 1871, με την ήττα της οποίας συνελήφθη, οι πίνακές του δημεύτηκαν και στην συνέχεια εξορίστηκε. Μετά τις εκλογές του 1869, το καθεστώς του Ναπολέοντα του τρίτου προσπάθησε να διευρύνει την βάση υποστηρικτών του. Παρά το γεγονός ότι ο Κουρμπέ ήδη είχε φάκελο στα αρχεία της αστυνομίας, ο υπουργός των τεχνών άδραξε την ευκαιρία να τον παρασημοφορήσει με την κορδέλα της Λεγεώνας της τιμής. Το παρακάτω γράμμα είναι η απάντηση του Κουρμπέ προς τον υπουργό.
[ Έχει ενδιαφέρον το γεγονός πως η άποψή του Κουρμπέ σχετικά με την ανάμιξη του κράτους στα ζητήματα της τέχνης συμπίπτει απολύτως με αυτή ενός επίσης διάσημου και συνονόματου συνάδελφου, του Γκούσταφ Κλίμτ (1862-1918), όπως την εξέφρασε εγγράφως ο ίδιος μετά τον σάλο που προκλήθηκε με την ανάθεση που του έγινε από το αυστριακό κράτος για να τοιχογραφήσει τρεις πανεπιστημιακές σχολές της Βιέννης, και την απόρριψη τελικά των προσχεδίων που υπέβαλε. ]
Προς τον κύριο Μορίς Ρίτσαρντ, Υπουργό των καλών τεχνών
Ενώ βρισκόμουν στο σπίτι του φίλου μου Ιούλιου Ντουπρέ, στο νησί του Αδάμ, έμαθα για ένα διάταγμα που με ανακηρύσσει ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής. Αυτό το διάταγμα, που με βάση τις κοινώς γνωστές απόψεις μου για τους καλλιτεχνικούς επαίνους και τους τίτλους ευγενείας θα έπρεπε να το έχω αποφύγει, εκδόθηκε χωρίς την συγκατάθεσή μου, και εσείς εξοχότατε κρίνατε σκόπιμο να πάρετε την πρωτοβουλία…
Τέτοιες μέθοδοι σας τιμούν εξοχότατε, αλλά επιτρέψτε μου να πω πως δεν μπορούν να αλλάξουν ούτε την στάση μου ούτε την απόφασή μου.
Οι Δημοκρατικές μου πεποιθήσεις μου απαγορεύουν να δεχτώ μια διάκριση που ανήκει ουσιαστικά στην μοναρχική τάξη. Οι αρχές μου απορρίπτουν αυτή την παρασημοφόρηση της Λεγεώνας της Τιμής, που έλαβε χώρα εν τη απουσία μου.
Ποτέ, υπό καμία συνθήκη και για κανένα λόγο δεν θα την έκανα δεκτή. Πολύ λιγότερο θα το κάνω σήμερα, όταν οι προδοσίες πολλαπλασιάζονται σε κάθε πλευρά, και η ανθρώπινη συνείδηση θλίβεται από τόσες εγωιστικές ακυρώσεις. Η τιμή δεν βρίσκεται σε κάποιο τίτλο ή σε κάποια κορδέλα. Βρίσκεται στις πράξεις και στα κίνητρα τους. Ο αυτοσεβασμός και η συνέπεια στις ιδέες του καθενός αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της τιμής. Τιμώ τον εαυτό μου παραμένοντας πιστός στις αρχές που είχα καθ’ όλα τη διάρκεια της ζωής μου. Αν τις πρόδιδα θα εγκατέλειπα την τιμή, μόνο και μόνο για να φορέσω ένα σημάδι της.
Τα αισθήματά μου σαν καλλιτέχνη, εξίσου, με κάνουν να αντιτίθεμαι σε μια κρατική επιβράβευση. Το κράτος είναι ανίκανο σε θέματα τέχνης. Όταν αναλαμβάνει να επιβραβεύσει, σφετερίζεται το δημόσιο γούστο. Η παρέμβασή του είναι καθόλα αποθαρρυντική και διαλυτική, καταστροφική για τον καλλιτέχνη, τον οποίον παραπλανά για να βγει αυτό κερδισμένο. Καταστροφική επίσης για την τέχνη, την οποία περιορίζει σε επίσημους κανόνες και καταδικάζει στην πιο στείρα μετριότητα. Θα ήταν σοφό από μέρους του απλά να απέχει. Την ημέρα που το κράτος θα μας αφήσει ήσυχους, θα έχει κάνει το καθήκον του απέναντί μας.
Επιτρέψτε μου έτσι εξοχότατε, να απορρίψω την τιμή που σκεφτήκατε να μου αποδώσετε. Είμαι πενήντα χρονών, και πάντοτε έζησα ελεύθερος. Αφήστε με να τελειώσω την ζωή μου έτσι ελεύθερος. Όταν θα είμαι νεκρός θα έχουν να λένε για μένα: Δεν ανήκε ποτέ σε καμιά σχολή, σε καμιά εκκλησία, σε κανένα ίδρυμα, σε καμιά ακαδημία και πολύ περισσότερο σε κανένα καθεστώς, εκτός αν το καθεστώς αυτό ήταν το καθεστώς της ελευθερίας.
Στάθης Π.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Πορεία που κυκλοφορεί.
