Το κείμενο που ακολουθεί συγκροτείται από εναλλασσόμενες,
ανάμεσα στην Αστρονομία και Μυθολογία,
αναφορές στον αυγουστιάτικο έναστρο ουρανό
τον οποίο είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε φέτος από το camping μας στη Βόρεια Εύβοια.
Η τελευταία εκδήλωση της Πορείας ήταν, ακριβώς, αφιερωμένη σε αυτό:
με την άμεση παρατήρηση, αλλά και τη βοήθεια κατάλληλου τεχνικού εξοπλισμού,
μιλήσαμε για τον εν πολλοίς άγνωστο χάρτη του ουρανού,
σε μια πρωτότυπη, αν μη τι άλλο, βραδιά.
Για τα Αστέρια (Αστρονομία)
Κάθε βράδυ, αν στρέψουμε το βλέμμα μας στον ουρανό, θα δουμε χιλιάδες άστρα. Οσο κι αν μας φαίνεται περίεργο, το σύμπαν διέπεται από μία ταξη, και, όπως λέμε, θεωρούμε ότι είναι ομογενές και ισότροπο, δηλαδή παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά απ’ όπου κι αν το παρατηρήσουμε.
Σε μια ανεφελη και σκοτεινη κατά προτίμηση βραδιά, στον ουρανό με γυμνό μάτι μπορούμε να δούμε 5.000 άστρα συνολικά, 3.000 στο βόρειο και 2.000 στο νότιο ημισφαίριο. Αυτά βρίσκονται διατεταγμένα σε σχηματισμούς (σε τετράγωνα, τρίγωνα, κλπ.), τους γνωστούς αστερισμούς. [ΕΙΚΟΝΑ 1]
Εκτός από τα άστρα, όμως, βλέπουμε και κάποιους πλανήτες, οι οποίοι όσο κι αν φαίνονται όμοιοι με γυμνό μάτι με τα άστρα, ωστόσο διαφέρουν στη φύση, τη σύσταση και τα χαρακτηριστικά τους.
Ας μείνουμε, όμως, προς το παρόν, στα αστέρια. Από την αρχαιότητα, ήδη, οι τότε αστρονόμοι, όπως ο γνωστός Ίππαρχος (190-125 π.Χ.) είχαν ταξινομήσει τα ορατά δια γυμνού οφθαλμού (η κατασκευή τηλεσκοπίου σημειώνεται μάλλον το 1608 από τον Ολλανδό οπτικό Hans Lipperhey, ενώ ο Γαλιλαίος κατασκεύασε τους δικούς του φακούς και το πρώτο αστρονομικό τηλεσκόπιο το 1609) τα άστρα με βάση τη φαινόμενη λαμπρότητά τους σε 6 μεγέθη. Το 1ο μέγεθος περιελάμβανε τα λαμπρότερα άστρα, το 2ο τα λιγότερο λαμπρά, κ.ο.κ. Όσο πιο μικρό, δηλαδή, το αριθμητικό μέγεθος, τόσο πιο λαμπρό το άστρο. Αυτή η φαινόμενη λαμπρότητα δεν αντικατοπτρίζει τις πραγματικές διαστάσεις του αστρου, αλλά τη συνολική ενέργεια που λαμβάνουμε από αυτό, εξ ου και “φαινόμενη”. Τα ορατά δια γυμνού οφθαλμού, αυτά τα 5.000 στα οποία αναφερθήκαμε, είναι μεχρι και 6ου μεγεθους (Ενδεικτικά αναφέρουμε: Ήλιος:-26.7, Πανσέληνος:-12.5, Αφροδίτη/ Αυγερινός/ Αποσπερίτης:-4.4)
Ως προς την ονοματολογία των αστερισμών και των άστρων, εδώ μπορούμε να πούμε ότι αυτή περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο ελληνικά και αραβικά ονόματα που στη σύγχρονη αστρονομία αποδίδονται στη λατινική γλώσσα. Στο πιο λαμπρό άστρο κάθε αστερισμού αποδίδεται το γράμμα Α, στο αμέσως επόμενο σε λαμπρότητα το Β κ.ο.κ.
Γαλαξίας - Δίας - Αλκμήνη - Ήρα - Ηρακλής – Κύκνος (Μυθολογία)
Η ελληνική μυθολογία διεκδικεί ένα μεγάλο τμήμα του ουρανού που βλέπουμε σήμερα.
Ο κατάλογος των συνολικά 88 αστερισμών που αναγνωρίστηκαν από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση, περιλαμβάνει 48 αστερισμούς των Ελλήνων με τα ονόματα που τους είχαν δώσει οι ίδιοι [ΠΙΝΑΚΑΣ 1]. Έχει βέβαια σημασία να παρατηρήσουμε ότι κάποιοι αστερισμοί, για παράδειγμα η δική μας “Μεγάλη Άρκτος” περιγράφεται σαν αρκούδα σε μία πληθώρα παραδόσεων, από την Ευρώπη και την Ασία μέχρι τους Ινδιάνους της Αμερικής. Σύμφωνα μάλιστα με μία πρόσφατη θεωρία, η πιο λογική εκδοχή για αυτήν τη σύμπτωση είναι ότι το όνομα υπήρχε σε μία αρχική παράδοση πριν το τέλος της εποχής των παγετώνων και οι άνθρωποι το μετέφεραν κατά το πέρασμά τους στην Αμερική, πριν περίπου 12 χιλιάδες χρόνια.
Σε κάθε περίπτωση, η αρχαία ελληνική μυθολογία αφήνει ισχυρότατη τη σφραγίδα της στον σύγχρονο ουρανό μας, και μάλιστα όχι αποκλειστικά στο βόρειο ημισφαίριο, αλλά και στο νότιο.
Πανταχού παρών είναι με τον τρόπο του ο Δίας, αμέσως ή εμμέσως πλην σαφώς, καθότι πατέρας θεών και ανθρώπων. Ωστόσο σε πολλές περιστάσεις, και συχνότατα όταν επρόκειτο να συναναστραφεί θνητούς, άλλαζε τη μορφή του.
Έχοντας λιμπιστεί ερωτικά, αυτή τη φορά, την Αλκμήνη, την πριγκιποπούλα των Μυκηνών, επέλεξε μια πολύ πρωτότυπη μέθοδο για να την προσεγγίσει. Δεν μεταμορφώθηκε ούτε σε κύκνο, ούτε σε ταύρο, ούτε σε φωτιά ή χρυσή βροχή, ούτε σε αετό ή κούκο, αλλά πήρε τη μορφή του Αμφιτρύωνα, του πραγματικού συζύγου της Αλκμήνης, ο οποίος όμως έλειπε σε εκστρατεία. Ας σημειωθεί ότι το μοτίβο αυτό, του θεού που παίρνει τη μορφή συζύγου ή του θνητού που με προσωρινά μάγια πετυχαίνει το ίδιο, είναι κοινό σε παραδόσεις πολλών λαών.
Από την ένωση Δία και Αλκμήνης γεννήθηκε ο ημίθεος Ηρακλής, του οποίου οι ανάγκες ήταν προφανώς ...ημιθεϊκές. Βρέφος ακόμη, ο Ερμής τον μετέφερε στον Όλυμπο και στην αγκαλιά τής κοιμισμένης, την ώρα εκείνη, Ήρας, της κατά συρροήν και εξακολούθησιν απατημένης συζύγου του Δία. Ο Ηρακλής μπόρεσε έτσι και θήλασε θεϊκό γάλα, αλλά πάνω στη λαιμαργία του δάγκωσε την Ήρα. Η θεά αφυπνίστηκε με πόνο ενώ το γάλα που βγήκε από το στήθος της δημιούργησε την γαλακτόχρωμο αυτόν άξονα στον ουράνιο θόλο, τον Γαλαξία μας.
Στην πραγματικότητα βέβαια, περιβαλλόμαστε προς όλες τις κατευθύνσεις από αστέρια τού δικού μας Γαλαξία. Η υπόλευκη ζώνη αυτή σηματοδοτεί το επίπεδο εκείνο πάνω στο οποίο βρίσκονται τα περισσότερα από τα 200-400 δισεκατομμύρια άστρα του σπειροειδούς Γαλαξία μας.
Πάνω στην υπόλευκη ζώνη του γαλαξία μας είναι πολύ εύκολο να βρεθεί ο Κύκνος. Αρκεί να σηκώσουμε τα μάτια μας ψηλά και να εντοπίσουμε τρία από τα πιο φωτεινά αστέρια του ουρανού τα οποία και σχηματίζουν το λεγόμενο "Καλοκαιρινό Τρίγωνο" (Ντένεμπ - Βέγκας - Αλτάιρ). Το αριστερό αστέρι είναι ο Ντένεμπ, το πιο φωτεινό αστέρι του Κύκνου το οποίο βρίσκεται στην ουρά του. Ο Κύκνος φαίνεται να πετά κατά μήκος της φωτεινής ζώνης στον ουρανό που είναι ο Γαλαξίας μας.
Οι γαλαξίες και ο Γαλαξίας μας (Αστρονομία)
Αν κάποια ανέφελη νύχτα παρατηρήσουμε τον ουρανό μ’ ένα ισχυρό τηλεσκόπιο θα εντοπίσουμε πολλά λαμπρά αντικείμενα που μοιάζουν, κι όντως είναι, συμπυκνώσεις ύλης και αερίων. Αυτά τα εντυπωσιακά αντικείμενα συγκροτούνται βασικά από αστέρια, αστρικά σμήνη και μεσοαστρική ύλη και ονομάζονται γαλαξίες. Η Γη και όλο το ηλιακό μας σύστημα αποτελεί ένα μικροσκοπικό μέρος ενός τέτοιου γιγάντιου γαλαξία, τον οποίο ονομάζουμε "Γαλαξία μας", με "γ" κεφαλαίο. Οι γαλαξίες ανάλογα με το σχήμα τους χωρίζονται σε 3 κατηγορίες: τους ελλειπτικούς, τους σπειροειδείς και τους ανώμαλους. Ο δικός μας Γαλαξίας είναι σπειροειδής.
Πώς σχηματίστηκαν, όμως, οι γαλαξίες; Σύμφωνα με την κυρίαρχη σημερα άποψη, κατά τα πρώτα 100.000 χρόνια της ζωής του ορατού για εμάς σύμπαντος (κι εδώ ας δεχτούμε ότι παίρνουμε ένα σημείο αναφοράς σαν αρχή) η ομοιόμορφα κατανεμημένη ύλη του, λόγω της τεράστιας θερμοκρασίας του αποτελούνταν από ταχύτατα κινούμενα ηλεκτρόνια και πρωτόνια, ενώ κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν ήταν δυνατόν να δημιουργηθούν πυκνώματα μέσα στην ύλη. Μετά τα 100.000 χρόνια κι όταν η θερμοκρασία του σύμπαντος είχε πέσει στους 4.000 Κ, σχηματίστηκαν δεσμοί μεταξύ των ηλεκτρονίων και πρωτονίων με αποτέλεσμα την παραγωγή ατόμων Υδρογόνου, και στη συνέχεια, λόγω βαρυτικής έλξης, νεφελωμάτων που με την πάροδο του χρόνου γίνονταν όλο και πυκνότερα. Τα πυκνά αυτά νεφελώματα, πλούσια σε αστρική ύλη, έγιναν τα μαιευτήρια νέων αστεριών και στη συνέχεια γαλαξιών.
Καθώς και οι γαλαξίες, όπως όλα, κινούνται, αν δύο από αυτούς ίσων περίπου μαζών προσεγγίσουν αρκετά, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να συνενωθούν σχηματίζοντας ένα μαζικότατο νέο γαλαξία.
Ο δικός μας Γαλαξίας, όπως είπαμε είναι ένας σπειροειδής γαλαξίας και φαίνεται να αγκαλιάζει την ουράνια σφαίρα από ΒΔ προς ΝΑ. Η ηλικία του πλησιάζει την ηλικία του ορατού μας σύμπαντος, δηλαδή τα 14 περίπου δις έτη και η διάμετρός του είναι 30pc. Μοιάζει να είναι επίπεδος (απόσταση ήλιου από το γαλαξιακό επίπεδο 14pc και από το γαλαξιακό κέντρο 10pc, μάζα γαλαξιακού συστήματος 2x1011MΘ). Εκτός από τα δισεκατομμύρια των αστρών του, περιέχει πολλά νεφελώματα και άφθονη μεσοαστρική ύλη (μεσοαστρικό αέριο και σκόνη), συγκεντρωμένη κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο. Τα αστέρια του Γαλαξία μας κινούνται γύρω από το γαλαξιακό κέντρο, όχι όλα με την ίδια ταχύτητα. Οι πιο απομακρυσμένοι αστέρες κινούνται μικρότερες ταχύτητες και άρα έχουν μεγαλύτερες περιόδους. Στην απόσταση του Ήλιου μας μια πλήρης περιστροφή γύρω από το γαλαξιακό κέντρο γίνεται σε 250 εκατομμύρια χρόνια. Τέλος, στο κέντρο του Γαλαξία μας υπάρχει μια μαύρη τρύπα.
Οι αποστάσεις μεταξύ των γαλαξιών είναι τεράστιες και τις μετράμε σε Μεγαπαρσέκ. Ο πιο κοντινός μας (σπειροειδής) γαλαξίας είναι αυτός της Ανδρομέδας, που απέχει από τον Γαλαξία μας 0.66 Μpc, ενώ οι πιο μακρινοί που έχουμε παρατηρήσει σε φωτογραφικές πλάκες είναι σε απόσταση 3000 Mpc. Δηλαδή, οι εικόνες που έχουμε από αυτούς απεικονίζουν όχι το παρόν τους, αλλά το πολύ μακρινό παρελθόν τους (αρκετά εκατομμύρια χρόνια πριν).
Περσέας - Πήγασος - Κηφέας - Κασσιόπη - Ανδρομέδα - Κήτος (Μυθολογία)
Μιας και αναφερθήκαμε στην Ανδρομέδα, πρέπει να πούμε ότι οι αστερισμοί της ομάδας του Περσέα θεωρούνται με αρκετή βεβαιότητα καθαρά ελληνικής προέλευσης, και κοσμούν ένα σημαντικό τμήμα του ουράνιου θόλου του βορείου ημισφαιρίου.
Ο Δίας αυτή τη φορά μετατράπηκε σε χρυσή βροχή για να μπει μέσα στη φυλακή στην οποία ήταν κλεισμένη η Δανάη, η πριγκιποπούλα του Άργους, και να ενωθεί μαζί της. Την είχε κλείσει εκεί ο πατέρας της ο Ακρίσιος, όταν έμαθε από χρησμό ότι ο εγγονός του επρόκειτο να τον σκοτώσει. Όμως ο βασιλιάς του Άργους δεν μπόρεσε να αποφύγει το μοιραίο. Σχεδόν καμία μορφή των μυθικών κύκλων δεν έχει μπορέσει να αποφύγει το πεπρωμένο του, όπως αυτό αποκαλύπτεται από τις προφητείες των διαφόρων Μανείων σε όλη την επικράτεια.
Καρπός της ένωσης του Δία με τη Δανάη υπήρξε ο Περσέας, ο οποίος σύμφωνα με τη μυθολογική γενεαλογία υπήρξε πρόγονος του Ηρακλή. Κατατρεγμένος από μικρή ηλικία, ο Περσέας στάλθηκε σε πολύ επικίνδυνη αποστολή, η οποία ήταν να σκοτώσει τη Μέδουσα, τη μόνη θνητή από τις τρεις αδελφές Γοργόνες.
Οι αστερισμοί που στολίζουν τον ουρανό μας αφορούν όχι στον κυρίως άθλο του Περσέα, αλλά στο αμέσως επόμενο, επίσης ηρωικό, επεισόδιο: με τον Πήγασο, το φτερωτό άλλογο, που μαζί με τον Χρυσάωρα απελευθερώθηκαν όταν ο ήρωας έκοψε το κεφάλι της Μέδουσας, ο Περσέας πέταξε για τις ακτές τις Αιθιοπίας, όπου και έσωσε την Ανδρομέδα σκοτώνοντας το Κήτος που κατέστρεφε ολόκληρη τη χώρα ζητώντας να τιμωρήσει την ύβρη των ανθρώπων. Ένας άλλος χρησμός, απαιτούσε εδώ τη θυσία της Ανδρομέδας, της κόρης του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέα, ως τιμωρία της βασίλισσας συζύγου του, Κασσιόπης, η οποία καυχήθηκε ότι είναι πιο όμορφη από την Ήρα και τις Νηρηίδες. Αλυσοδεμένη στα βράχια, η Ανδρομέδα περίμενε το μαρτυρικό τέλος της, ωστόσο η επέμβαση εδώ του ήρωα απέτρεψε αυτό που ζητούσε ο χρησμός, δηλαδή το βασιλικό αίμα της Ανδρομέδας για να παύσει το θαλάσσιο τέρας να καταστρέφει την Αιθιοπία.
Αξίζει να σημειώσουμε το εξής: οι ήρωες της ελληνικής μυθολογίας έχουν κατά κανόνα άσχημο τέλος. Εξαίρεση σε αυτό δεν αποτελούν καν οι ημίθεοι. Το άδοξο ή άσχημο τέλος το παρακολουθούμε και για τους περισσότερους ήρωες του Αργοναυτικού, του Τρωϊκού και του Θηβαϊκού κύκλου.
Έχει σημασία, και αυτό είναι το μήνυμα όλης της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, ο τρόπος ζωής των ανθρώπων. Αυτό τους κάνει ήρωες, ξεχωρίζοντάς τους από τους υπολοίπους. Το άσχημο τέλος, απλώς πιστοποιεί τη θνητή σάρκα των ηρώων, είναι στην πραγματικότητα το στοιχείο που κάνει τον αγώνα τους ακόμη πιο υψηλό.
Σε κάποιες περιπτώσεις οι μυθικοί ήρωες αποθεώνονται, και σε κάποιες άλλες μάλιστα κερδίζουν την αιωνιότητα και την υστεροφημία -τον μεγάλο καημό των αρχαίων Ελλήνων- σαν αστερισμοί, όπως συνέβη και με τον Περσέα.
Η γέννηση ενός άστρου (Αστρονομία)
Άστρο λεγεται ένα ουράνιο σώμα στο εσωτερικό του οποίου γίνονται πυρηνικές αντιδράσεις, καίει δηλαδή τα πυρηνικά του αποθέματα, γι' αυτό και είναι αυτόφωτο. Τα αστέρια, λοιπόν, όπως και οι άνθρωποι, γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν. Αρχικά σχηματίζεται μια μεγάλη συγκέντρωση μεσοαστρικής ύλης (κυρίως Η και He) που αρχίζει να περιστρέφεται και τελικά αποσπάται παίρνοντας τη μορφή μιας αστρικής συμπύκνωσης που διαμορφώνει τον πρωτοαστέρα. Σ’αυτόν κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες (βαρυτική συστολή/ συστολή μάζας/ αύξηση πίεσης/ θερμοκρασίας: αρχικά, δηλαδή τα πρώτα 1.000 εκατομμύρια έτη περίπου) αρχίζουν να συμβαίνουν πυρηνικές αντιδράσεις. Έτσι, απελευθερώνονται από το αστέρι μεγάλες ποσότητες ενέργειας κι αυτό ακτινοβολεί.
Όταν σχηματιστεί ο πρωτοαστέρας, είναι ψυχρός και οι διαστάσεις του πολύ μεγάλες, άρα είναι αρκετά φωτεινός. Έπειτα, αρχίζει να συστέλλεται (λόγω βαρύτητας: 104-108 έτη) κι έτσι η φωτεινότητά του μειώνεται. Στη συνέχεια και για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του το άστρο περνάει στη φάση των πυρηνικών καύσεων, όπου από το υδρογόνο προκύπτουν βαρύτερα στοιχεία (He, O, C, N, Ne κ.ά.).
Η εξέλιξη, γενικά, ενός άστρου, δηλαδή το πόσο γρήγορα περνάει τα παραπάνω στάδια, αλλά και ποιο είναι το τέλος του, εξαρτάται, κυρίως, από τη μάζα του. Έτσι, άστρα μεγάλης μάζας (10-40 ΜΘ) φτάνουν πολύ γρηγορότερα στη φάση των πυρηνικών αντιδράσεων(Τ=106 Κ). Π.χ. ο Ήλιος μας χρειάστηκε 106 έτη. Η φάση αυτή των πυρηνικών αντιδράσεων είναι γενικά μια ευσταθής φάση στη ζωή ενός άστρου και η πιο μακροπερίοδη. Γενικά, τα άστρα με πολύ μικρή μάζα <0,1 ΜΘ δεν φτάνουν ποτέ στη φάση των πυρηνικών αντιδράσεων, η φωτεινότητά τους συνεχώς μειώνεται και τελικά πεθαίνουν χωρίς να κάψουν το Η του πυρήνα τους. Αντίθετα, άστρα με πολύ μεγάλη μάζα >100 ή 60 ΜΘ διαλύονται με μια ισχυρή έκρηξη, πριν καψουν πυρηνικα αποθέματα.
Μεγάλη και Μικρή Άρκτος, Πολικός Αστέρας, Αρκτούρος (Μυθολογία)
Αφού πήρε, αυτή τη φορά, τη μορφή του θεού Απόλλωνα, ο Δίας προσέγγισε την πριγκιποπούλα της Αρκαδίας, την ομορφότατη Καλλιστώ, κατά άλλους μάλιστα Νύμφη-συνοδό της θεάς Άρτεμης.
Από την ένωση του Δία και της Καλλιστώς γεννήθηκε ο μεγάλος ήρωας της Αρκαδίας, ο Αρκάδας. Ωστόσο η ίδια η Καλλιστώ τιμωρήθηκε, κατά μία εκδοχή από την απατημένη Ήρα, κατά άλλη εκδοχή από την προδομένη Άρτεμη, με αποτέλεσμα να μεταμορφωθεί σε αρκούδα.
Όταν ο Αρκάς μεγάλωσε, μια μέρα που πήγε στο δάσος για να κυνηγήσει είδε τη μεταμορφωμένη σε αρκούδα μητέρα του -που διατηρούσε όμως ανθρώπινη σκέψη και νόηση- και ετοιμάστηκε να την τοξεύσει. Τότε ο Δίας για να αποτρέψει τη μητροκτονία, τον μεταμόρφωσε σε αρκουδάκι κι έτσι ο Αρκάς αναγνώρισε τη μητέρα του. Φοβούμενος την οργή της Ήρας, ο Δίας τους μετέφερε και τους δύο στον ουρανό και τους μεταμόρφωσε σε αστερισμούς: από τότε η Καλλιστώ είναι η Μεγάλη Άρκτος και ο Αρκάς η Μικρή Άρκτος.
Η Ήρα, θυμωμένη, ζήτησε από τον Ωκεανό, το ποτάμι που περιβάλλει τη γη, να μην τους αφήσει ποτέ να λουστούν στα νερά του. Γι’ αυτό κι οι δύο αυτοί αστερισμοί δεν δύουν ποτέ.
Ο Δίας τελικά, για να τους γλιτώσει μια και καλή από τη ζήλια της Ήρας, τοποθέτησε κοντά τους ένα αστέρι, τον Αρκτούρο, το όνομά του οποίου σημαίνει ο φύλακας της Άρκτου (άρκτος + ούρος), για να τους συνοδεύει και να τους προστατεύει στην αιωνιότητα. Ο Αρκτούρος είναι ο πιο φωτεινός αστέρας όχι μόνο του Βοώτη, αλλά και ολόκληρου του βόρειου ουράνιου ημισφαιρίου.
Ουρά της Μικρής Άρκτου είναι ο Πολικός Αστέρας. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του Πολικού Αστέρα, από το οποίο πηγάζει και η ανεκτίμητη χρησιμότητά του, είναι πως βρίσκεται λίγο πολύ πάνω από το Βόρειο Πόλο, καταδεικνύοντας τον, έχοντας μάλιστα πάντα, καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, σταθερή θέση. Σε οποιοδήποτε λοιπόν σημείο του βορείου ημισφαιρίου κι αν βρισκόμαστε, μπορούμε να τον διακρίνουμε και, πολύ απλά, φέρνοντας μια κάθετη νοητή γραμμή προς τον ορίζοντα, να μπορούμε να προσδιορίσουμε, ουσιαστικά με μεγάλη ακρίβεια, τον πραγματικό βορρά.
Η ουράνια αυτή πυξίδα καταγράφεται ήδη από τα έπη του Ομήρου:
"Ύπνος δεν έπεσε στα βλέφαρα τον, αλλά κοιτούσε συνεχώς την Πούλια.
Τον Βουκόλο που δύει αργό, την Άρκτο που την λεν κι Αμάξι.
Δεν φεύγει από τη θέση της γυρίζοντας, μόνο παραμονεύει τον Ωρίωνα,
και μόνο αυτή δεν λέει να πέσει στα λουτρά του Ωκεανού."
Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία ε, στίχοι 300-304
(Ο Οδυσσέας φεύγει από το νησί της Καλυψώς)
"Κι έπλασε πρώτα δυνατήν ασπίδα και μεγάλην,
όλην με τέχνην και τριπλόν λαμπρόν τριγύρω κύκλον·
με πέντε δίπλες έγινεν η ασπίδα και σ' εκείνην
λογιών εικόνες έπλαθε με την σοφήν του γνώσιν.
Την γην αυτού, τον ουρανόν, την θάλασσαν μορφώνει,
τον ήλιον τον ακούραστον, γεμάτο το φεγγάρι,
τ' αστέρια οπού τον ουρανόν ολούθε στεφανώνουν:
την δύναμιν του Ωρίωνος, Υάδες, Πληιάδες,
την Άρκτον, που και Άμαξαν καλούν, και αυτού γυρίζει
πάντοτε, τον Ωρίωνα ασάλευτα τηρώντας,
η μόνη που τ' Ωκεανού το λούσμα δεν γνωρίζει."
Ομήρου Ιλιάδα, ραψωδία Σ, στίχοι 478-488
(περιγραφή ασπίδας Αχιλλέα)
Η Μετάπτωση του άξονα της Γης (Αστρονομία)
Πρόκεται για μια κίνηση παρόμοια με εκείνη της σβούρας, η οποία σε ό,τι αφορά στη γη χρειάζεται 25.795 έτη για να συμπληρωθεί. Η κίνηση αυτή που ονομάζεται "Μετάπτωση τον άξονα της Γης" ή, απλώς, "Μετάπτωση”, ανακαλύφθηκε από τον Ίππαρχος (τον 2ο π.χ. αιώνα). Η μετάπτωση προκαλεί την αργή, αλλά σταθερή μετακίνηση του Βόρειου Πόλου του ουρανού, με αποτέλεσμα, μέσα στις χιλιετίες, να παίζουν τον ρόλο του πολικού αστέρα διαφορετικά αστέρια. Έτσι, ενώ σήμερα, και μέχρι το 3.000 μ.Χ. περίπου, τον ρόλο του Πολικού Αστέρα παίζει το α της Μικρής Άρκτου, πριν από 5.000 χρόνια Πολικός Αστέρας ήταν το α του Δράκοντα (αγκαλιάζει τη μικρή Άρκτο). [ΕΙΚΟΝΑ 3]
Μετά το 3.000, και μέχρι το 5.000 μ.Χ, Πολικός Αστέρας θα είναι το α του Κηφέα, και μετά 12.000 χρόνια ο Βέγας, το λαμπρότερο άστρο του βόρειου ουρανού, που δεν είναι παρά το αστέρι α του αστερισμού της Λύρας.
Δράκων (Μυθολογία)
Τρεις είναι οι επικρατέστερες εκδοχές του μύθου για την καταγωγή αυτού του αστερισμού.
Η μία συνδέεται με τους άθλους του Ηρακλή, συγκεκριμένα με τον 11ο άθλο του, τον σχετικό με τα μήλα των Εσπερίδων. Τα μήλα φύλαγε ο Λάδων, γιος της Κητούς και του Φόρκου, ή της Έχιδνας και του Τυφώνα, ο οποίος κατά την παράδοση ήταν τεραστίων διαστάσεων, με κεφάλι σκύλου, ή κατ’ άλλους με 100 κεφάλια. Ο Ηρακλής σκότωσε το Λάδωνα και πήρε τα μήλα των Εσπερίδων, γι’ αυτό και ο Δίας τον μεταμόρφωσε σε αστερισμό και τον τοποθέτησε στο ουράνιο στερέωμα, χαρίζοντάς του έτσι την αθανασία.
Μία δεύτερη εκδοχή λέει πως στον πόλεμο των γιγάντων ενάντια στη Θεά Αθηνά, οι γίγαντες πέταξαν πάνω της τον Δράκο, μα η Αθηνά τον άρπαξε, τον στριφογύρισε και τον πέταξε στον ουρανό. Από το στριφογύρισμα της Αθηνάς, το σώμα του Δράκου πήρε αυτό το σπειροειδές σχήμα που έχουν τα σώματα των φιδιών.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η τρίτη εκδοχή, που είναι σχετική με την ιστορία του Κάδμου, γιου των βασιλιάδων της Σιδώνας Τηλέφασσας και Αγήνορα, και αδελφού της Ευρώπης. Η Ευρώπη ήταν εκείνη η πεντάμορφη κοπέλα που ερωτεύτηκε ο Δίας, και μεταμορφωμένος σε ταύρο, την ξελόγιασε και την οδήγησε μακριά από τον τόπο της. Ο αδελφός της ο Κάδμος γύρισε όλο τον κόσμο για να τη βρει, με εντολή του πατέρα του. Τελικά, ο Κάδμος ζήτησε τη βοήθεια του Μαντείου των Δελφών για να βρει την Ευρώπη. Το Μαντείο τον συμβούλεψε να ακολουθήσει μια αγελάδα, και στο μέρος που θα σταματούσε η αγελάδα, να χτίσει μια πόλη. Έτσι κι έγινε. Η αγελάδα σταμάτησε κάπου στη Βοιωτία για να πιει νερό από μια πηγή που φύλαγε ένας δράκος, απόγονος του Θεού Άρη. Ο Κάδμος σκότωσε το δράκο, και με συμβουλή της Αθηνάς, σκόρπισε τα δόντια του στα χωράφια. Από τα δόντια του δράκου φύτρωσαν οι Σπαρτοί, πολεμιστές που ο Κάδμος κατάφερε να εξοντώσει, κρατώντας μόνο πέντε, που αργότερα αποτέλεσαν τους γενάρχες των πέντε αρχοντικών οικογενειών της Θήβας. Ο Άρης όμως τιμώρησε τον Κάδμο που του σκότωσε το δράκο, και τον ανάγκασε για εννέα χρόνια να δουλεύει στην υπηρεσία του. Μετά το τέλος της εννεαετούς τιμωρίας, ο Κάδμος παντρεύτηκε την Αρμονία, και με τη βοήθεια της Αθηνάς και του Δία, έγινε βασιλιάς της Καδμείας, που μετονομάστηκε σε Θήβα. Στη μνήμη του δράκου ο Άρης δημιούργησε τον ομώνυμο αστερισμό, και τον τοποθέτησε στο βόρειο τμήμα του ουρανού.
Μέχρι το 1800 π.Χ. περίπου μέσα στον Δράκοντα βρισκόταν ο Βόρειος Ουράνιος Πόλος, αλλά τον έχασε εξαιτίας της μετάτωσης του γήινου άξονα.
Το τέλος ενός άστρου (Αστρονομία)
Όπως σημειώσαμε, υπάρχουν κάποιες σπάνιες περιπτώσεις άστρων πολύ μικρών ή πολύ μεγάλων, που φτάνουν κατευθείαν στο τέλος τους πριν προλαβουν να καψουν τα αποθέματα τους σε Η.
Στην περίπτωση των άστρων μεταξή 0.1 και 60 ΜΘ που είναι και η πιο συνηθισμένη, οι ευσταθείς αυτοί αστέρες ζουν όσο καίνε το Η του πυρήνα τους, παράγοντας Ηe. Όταν, λοιπόν, τα αποθέματα Η εξαντληθούν κι αυτό μετατραπεί εξ ολοκλήρου σε Ηe, ξεκινά το τέλος του άστρου το οποίο διαρκεί πολύ λίγο σε σχέση με την υπόλοιπη ζωή του.
Σ’ αυτή τη φάση, στη συνέχεια θα καεί και το Ηe του πυρήνα, παράγοντας C. Η κατάληξη, όπως είπαμε, του άστρου είναι ανάλογη της αρχικής του μάζας. Έτσι, ένα άστρο μπορεί να καταλήξει λευκός νάνος, αστέρας νετρονίων, μελανή οπή ή να διαλυθεί και να σκορπίσει τα υλικά του στο μεσοαστρικό χώρο.
Σε 100 τρις χρόνια όλα τα άστρα θα έχουν σβήσει και το ορατό μας σύμπαν θα κατοικείται από τέτοια αστρικά πτώματα!
Αστέρια με μάζα αντίστοιχη του Ήλιου μας (μικρής, δηλαδή, σχετικά μάζας) κατά την πορεία τους προς το θάνατο μετατρέπονται σε ερυθρούς γίγαντες και στη συνέχεια σε λευκούς νάνους. Όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, οι ερυθροί γίγαντες είναι ψυχρά άστρα και οι λευκοί νάνοι θερμά. Αστέρες μεγαλύτερης μάζας (1.4 έως 3.2 ΜΘ) μετατρέπονται σε αστέρες νετρονίων. Ένα αστέρι νετρονίων έχει ακτίνα μόλις 10 Km και τεράστια πυκνότητα, τόσο που ένα κουταλάκι από έναν αστέρα νετρονίων ζυγίζει περισσοτέρο από 5 δις τόνους. Ακόμα μεγαλύτερης μάζας μετατρέπονται σε μελανές οπές (μηδενική r - άπειρη πυκνότητα) και τα πιο μεγάλα άστρα απλά διαλύονται (έκρηξη υπερκαινοφανούς). [ΕΙΚΟΝΑ 4] Μια περίπτωση υπερκαινοφανούς είναι αυτή του γίγαντα Sanduleac, ο οποίος δημιουργήθηκε μάλλον 20 εκατομμύρια χρόνια πριν, 1 εκατομμύριο χρόνια πριν ξεκίνησε τον αστρικό του θάνατο και το 1987 μας χάρισε τη λαμπρότερη και πλησιέστερη στη Γη έκρηξη υπερκαινοφανούς των τελευταίων 400 χρόνων.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο για την εξέλιξη ενός άστρου είναι ότι ενώ θα αναμέναμε ένα μεγάλο άστρο με πολλά αποθέματα σε Η να ζει περισσότερο, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Δηλαδή, όσο πιο μεγάλο είναι το άστρο, τόσο πιο λαίμαργο είναι, τόσο πιο γρήγορα περνάει στη φάση των πυρηνικών αντιδράσεων, καίει τα πυρηνικά του αποθέματα και στη συνέχεια πεθαίνει.
Συγκεκριμένα ο Ήλιος μας έχει ηλικία 4.5 δις έτη, ενώ σε 5 δις έτη θα εξαντλήσει το Η του πυρήνα του και θα μετατραπεί σε ερυθρό γίγαντα ξεκινώντας την πορεία του προς το θάνατο. Τότε, η διάμετρός του θα αυξηθεί περίπου 1000 φορές περιλαμβάνοντας Ερμή και Αφροδίτη, κι αν υπάρχει ζωή στο ηλιακό μας σύστημα, θα καταστραφεί. Στη συνέχεια θα εξαντλήσει τα τελευταία του πυρηνικά αποθέματα και θα μετατραπεί σε λευκό νάνο.
Ένας άλλος ερυθρός (υπερ)γίγαντας είναι ο Αντάρης, το α του Σκορπιού, ο οποίος είναι 700 φορές πιο ογκώδης από τον Ήλιο (αν βρισκόταν στη θέση του Ήλιου, ο όγκος του θα κάλυπτε και τους 4 πρώτους πλανήτες, Ερμή, Αφροδίτη, Γη και Άρη), 9.000 φορές πιο φωτεινός κι έχει 15 φορές μεγαλύτερη μάζα. Απέχει από εμάς 500 ε.φ. και γι’ αυτό φαίνεται μικρός.
Ωρίων - Σκορπιός - Αστερισμός του Μεγάλου Κυνός -Πλειάδες - Πούλια (Μυθολογία)
Κάποτε οι θεοί Δίας, Ποσειδώνας, και Απολλωνας πραγματοποίησαν έναν περίπατο στη γη μεταμφιεσμένοι σε ανθρώπους. Περνώντας από τη Βοιωτία δέχθηκαν τη θερμή φιλοξενία του Υριέα, του «επώνυμου ήρωα» της πόλης Υρίης. Ο Υριέας ήταν σε πολύ μεγάλη ηλικία, χήρος, χωρίς παιδιά. Εξομολογήθηκε στους φιλοξενούμενους τον καημό του για τη μεγάλη μοναξιά του και περιέγραψε πόσο θα ήθελε να είχε ένα παιδί. Αφού οι θεοί είχαν φύγει, το άλλο πρωί ο Υριέας βρήκε στο κατώφλι του σπιτιού του ένα βρέφος: ήταν ο μικρός Ωρίων, ένα δώρο από τους θεούς για τη φιλοξενία που τους είχε προσφέρει. Για τον λόγο αυτό ο Ωρίων αναφέρεται άλλοτε ως γιος του Υριέα και άλλοτε ως γιος του Ποσειδώνα (ενώ υπάρχουν κι άλλες πολλές εκδοχές του μύθου). Λέγεται ακόμα ότι είχε πάρει από τον θεϊκό πατέρα του, άρχοντα της θάλασσας, το χάρισμα να μπορεί να βαδίζει πάνω σε αυτή. Ο Ωρίων ήταν αξεπέραστος κυνηγός, θηρεύοντας με το μεγάλο χάλκινο ρόπαλό του και τα βέλη του όλα τα άγρια ζώα που κατέστρεφαν τις ζωές των ανθρώπων της εποχής του.
Σε κάποια από τις μυθολογικές περιπέτειές του, έχοντας ερωτευτεί τις Πλειάδες, τις 7 κόρες του Τιτάνα Άτλαντα και της Ωκεανίδας Πλειόνης, τις καταδίωξε θέλοντας να τις απαγάγει. Η καταδίωξη διήρκεσε πέντε έτη, οπότε κι οι Πλειάδες κατέφυγαν στον Δία, που πρώτα τις μεταμόρφωσε σε περιστέρια και μετά σε αστερισμό για να τις γλιτώσει. Κάποτε ο Ωρίωνας τις ακολούθησε στον ουρανό, ως αστερισμός κι αυτός, κι έτσι οι Πλειάδες, που προπορεύονται αυτού στον ουρανό, πέφτουν στη θάλασσα για να του ξεφύγουν.
Για τους αρχαίους Ελληνες η έβδομη Πλειάδα είναι η Μερόπη και δεν φαίνεται καλά από την ντροπή της, επειδή είναι η μόνη που παντρεύτηκε θνητό, τον Σίσυφο. (Στη νεότερη ελληνική παράδοση οι Πλειάδες ήταν αρχικά επτά αδελφές. Η μία από αυτές όμως τσακώθηκε με τις άλλες έξι και οι αδελφές της τη σκότωσαν, και για τον λόγο αυτόν διακρίνεται μόνο αμυδρά).
Ο Ωρίωνας, λοιπόν, δεν άργησε να βρεθεί δίπλα στις Πλειάδες, ακόμη και στον Ουρανό. Σε μία από τις εκδοχές του μύθου, ο ήρωας βρήκε τραγικό τέλος από δάγκωμα σκορπιού, τον οποίο έστειλε η ίδια η Γαία, διότι ο Ωρίωνας απείλησε να εξαφανίσει κάθε θήραμα από προσώπου γης.
Όπως ο Τάλως, ο φύλακας της Κρήτης, έχασε τη ζωή του όταν ο Ιάσονας αφαίρεσε από τη φτέρνα τού γίγαντα το καρφί που έκλεινε τη μία και μοναδική φλέβα που διέτρεχε όλο του το κορμί, όπως ο ισόθεος Αχιλλέας έχασε τη ζωή του όταν το φαρμακερό βέλος του Πάρη τον βρήκε στο αδύναμο σημείο του, στην Αχίλλειο πτέρνα του, έτσι και ο θηριώδης Ωρίωνας νικήθηκε από ένα μικρό τσίμπημα στο πέλμα του. Κάθε υπέρβαση του μέτρου, κάθε υπερβολή, τιμωρείται. Ίσως μπορούμε να το δούμε αυτό και στην πολύ αυστηρή, προληπτική συνήθεια των Αθηναίων της κλασικής περιόδου, οι οποίοι βέβαια είχαν κακοπάθει, να εξοστρακίζουν όποιον Αθηναίο πολίτη εκτιμούσαν ότι αποκτούσε υπερβολική δύναμη.
Ο Δίας “καταστέρισε” τον θηριώδη Ωρίωνα, καθώς και το κυνηγετικό του σκυλί, τη Μαίρα που από την Ελλάδα σε κάποιες περιόδους τη βλέπουμε ως τον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός. Ο δε αστερισμός του Σκορπιού, βρίσκεται στην αντίθετη πλευρή της ουράνιας σφαίρας από τον Ωρίωνα. Ήρωες και αντιήρωες έχουν όλοι τη θέση τους στο ουράνιο μυθολογικό στερέωμα.
Η οικογένεια των Πλανητών (Αστρονομία)
Σε αντίθεση με τα άστρα, οι πλανήτες είναι σώματα που δεν παράγουν ενέργεια και κατά συνέπεια δεν είναι αυτόφωτα. Ενώ τα άστρα θεωρούνται πρωτογενή αντικείμενα, οι πλανήτες θεωρούνται δευτερογενή αντικείμενα. Tο όνομα πλανήτης είναι παράγωγο της λέξης «πλάνης» που σημαίνει περιπλανώμενος, χωρίς μόνιμη διαμονή.
Για τη δημιουργία τους έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες, όμως η επικρατέστερη από αυτές δέχεται πως οι πλανήτες δημιουργούνται όταν κόκκοι σκόνης που αποτελούν αρχικά ένα δίσκο συσσώρευσης καθώς περιστρέφονται γύρω από έναν πρωταστέρα, σχηματίζουν σταδιακά μεγαλύτερα σώματα σφαιρικής κατανομής μέσα από τη διαδικασία της συσσωμάτωσης, τα οποία έχοντας καθαρίσει την τροχιά τους από άλλα σώματα κυριαρχούν βαρυτικά στο περιβάλλον τους (νεφελική θεωρία). Βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τα πρωτογενή αντικείμενα, και είναι ετερόφωτα σώματα που αντανακλούν το φως του άστρου γύρω από το οποίο περιστρέφονται, ενώ δύναται να έχουν και δορυφόρους.
Tο ηλιακό ή, όπως αλλιώς το λέμε, πλανητικό μας σύστημα, αποτελείται βασικά από τον Ήλιο, που συγκεντρώνει το 99,87% της συνολικής μάζας του, και από τους 8 μεγάλους πλανήτες, που συγκεντρώνουν το υπόλοιπο 0,13%. Οι πλανήτες, περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο μας πάνω σε ελλειπτικές τροχιές και κατά σειρά απόστασής τους από τον Ήλιο είναι: ο Eρμής, η Aφροδίτη, η Γη, ο Άρης, ο Δίας, ο Kρόνος, ο Oυρανός, ο Ποσειδώνας, ενώ από το 2006 ο Πλούτωνας θεωρείται εξωπλανήτης ή αλλιώς πλανήτης νάνος. Δηλαδή, ένας πλανήτης πολύ μικρότερος από τους άλλους (1/400 της μάζας της Γης), που περισσότερο με δορυφόρος μοιάζει, κι ενώ είναι σε τροχιά γύρω από το άστρο μας, στην πραγματικότητα βρίσκεται εκτός των ορίων του ηλιακού μας συστήματος. Ανήκει, όπως λέμε, στα μεταποσειδώνια αντικείμενα.
Ειδικότερα την οικογένεια των πλανητών μπορούμε να την χωρίσουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τους πλανήτες Eρμή, Aφροδίτη, Γη και Άρη που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά όμοια με αυτά της Γης γι’ αυτό τους ονομάζουμε γήινους ή εσωτερικούς πλανήτες, επειδή βρίσκονται πιο κοντά στον Ήλιο. Οι πλανήτες αυτοί έχουν μικρή μάζα, μεγάλη πυκνότητα, σχετικά μικρές διαστάσεις και στέρεα μεταλλική ή βραχώδη επιφάνεια.
β. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τους εξωτερικούς, γίγαντες πλανήτες, οι οποίοι έχουν μεγάλη μάζα και πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις από τους γήινους πλανήτες, ενώ η πυκνότητα της ύλης τους μόλις ξεπερνάει εκείνη του νερού. Συνεπώς οι πλανήτες αυτοί είναι τεράστιες αέριες σφαίρες, αποτελούμενες κυρίως από υδρογόνο και ήλιον. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι πλανήτες Δίας, Kρόνος, Oυρανός και Ποσειδώνας.
Όμως οι πλανήτες δεν είναι τα μοναδικά μέλη αυτής της ουράνιας οικογένειας. Σ’ αυτήν περιλαμβάνονται: οι δορυφόροι των πλανητών, δηλαδή τα ουράνια σώματα που περιφέρονται γύρω από τους πλανήτες, με κυρίαρχη τη θεϊκή Σελήνη, πολλές χιλιάδες αστεροειδείς που κινούνται κυρίως σε τροχιές μεταξύ Άρη και Δία, μεγάλος αριθμός κομητών και αναρίμητοι μετεωρίτες.
Λόγω της περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι ο Ήλιος κινείται γύρω από τη Γη. Έτσι, παρατηρούμε στη διάρκεια ενός έτους, τον Ήλιο να διαγράφει πάνω στην ουράνια σφαίρα ένα μέγιστο κύκλο. Αυτός λέγεται “εκλειπτική” και το επίπεδο που ορίζεται, το οποίο περνά από το κέντρο της ουράνιας σφαίρας, λέγεται επίπεδο της εκλειπτικής. Τα επίπεδα των τροχιών των πλανητών σχηματίζουν πολύ μικρές γωνίες με το επίπεδο της εκλειπτικής. Γενικά οι πλανήτες παρατηρούνται σε μια ζώνη 8ο πάνω και 8ο κάτω από την εκλειπτική, τη λεγόμενη “ζώνη της εκλειπτικής”. Πάνω σε αυτή και σε ίσες περίπου αποστάσεις παρατηρούνται και οι ζωδιακοί αστερισμοί, γι’ αυτό πολλές φορές λέγεται και ζωδιακή ζώνη ή ζωδιακός κύκλος.
Βοώτης (Μυθολογία)
Κλείνοντας την περιπλάνησή μας, ας κάνουμε μια στάση στην ιστορία δύο βοσκών, του Στάφυλου και του Βοώτη, οι οποίοι στάθηκαν, σύμφωνα με τον μύθο, σημαντικοί παράγοντες σημαντικών ανακαλύψεων για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων.
Ο Στάφυλος ήταν βοσκός του βασιλιά Οινέα. Όταν έπεφτε ο ήλιος οδηγούσε τα κοπάδια πίσω στο μαντρί. Πρόσεξε όμως μια μέρα ότι μια γίδα καθυστερούσε τρώγοντας κάποιους καρπούς και στη συνέχεια έκανε τρέλες. Ο βοσκός την παρακολούθησε και είδε ότι έτρωγε καρπούς που του ήταν άγνωστοι. Ο Στάφυλος μίλησε στον Οινέα για το περιστατικό κι ο τελευταίος τον προέτρεψε να στύψει τους καρπούς και να πάρει το χυμό τους. Έτσι προέκυψε το ποτό που ονομάστηκε "οίνος" από το όνομα του βασιλιά και οι καρποί του φυτού «σταφύλια» από το όνομα του βοσκού.
Ένας άλλος βοσκός και συγκεκριμένα βουκόλος, ο Βοώτης, επινόησε το άροτρο, το σημαντικότερο εργαλείο για το όργωμα.
Σύμφωνα με το μύθο, η Δήμητρα είχε δύο γιους τον Βοώτη και τον Πλούτο. Ο Βοώτης κληρονόμησε από τον πατέρα του τους αγρούς και τα πρόβατα, ενώ ο Πλούτος όλα τα υπόλοιπα. Ο Πλούτος όμως ήταν πλεονέκτης και ανάγκασε τον Βοώτη να του δώσει τα πάντα εκτός από δύο ταύρους. Τότε ο Βοώτης για να επιβιώσει εφηύρε το άροτρο. Έζευξε τους δύο ταύρους και κατάφερε να οργώνει γρηγορότερα. Η Δήμητρα του πρότεινε τότε να τον βοηθήσει να ξαναπάρει από τον αδελφό του πίσω την περιουσία που του ανήκε, αλλά εκείνος προτίμησε μια ειρηνική ζωή. Έτσι όταν ο Βοώτης πέθανε, ο Δίας αποφάσισε να τον τοποθετήσει στο ουράνιο στερέωμα για να χρησιμεύσει ως παράδειγμα.
Ο αστερισμός Βοώτης ή Αρκτοφύλακας ακολουθεί τη Μεγάλη Άρκτο στην καθημερινή της τροχιά γύρω από τον Πολικό Αστέρα. Το όνομα Βοώτης απαντάται στην Οδύσσεια και προέρχεται από τη λέξη «βους» και «ωθώ» -σπρώχνω τα βόδια. Παρουσιαζόταν δηλαδή ο Βοώτης ως οδηγός της ομηρικής Άμαξας (Μεγάλης Άρκτου).
Ο Στάφυλος ανακαλύπτει το σταφύλι και τη διαδικασία οινοποίησης, ο Βοώτης επινοεί το άροτρο. Ίσως αυτά να υποδηλώνουν και τη μετάβαση από τη νομαδική ζωή σε συγκροτημένη γεωργία. Αρχαιολογικώς, η νεολιθική εποχή, που αρχίζει για τον ελλαδικό χώρο κοντά στο 6.000 π.Χ., είναι η περίοδος της μεγάλης εκείνης επανάστασης στην εξέλιξη της ιστορίας του ανθρώπου, δηλαδή η περίοδος στην οποία επιλέγεται η μόνιμη εγκατάσταση, που συνδέεται βέβαια με την ανάπτυξη της γεωργίας.
