Το ζήτημα της ηγεμονίας στις συμμαχίες της εργατικής τάξης αποτελεί ένα κομβικό σημείο στην επαναστατική διαδικασία. Δίπλα στο κλασικό, πλέον «ποιος, ποιον» που ανέδειξε ο Λένιν σ' ό,τι αφορά την ανατροπή της κυρίαρχης τάξης προστίθεται και το «με ποιον» που αποτελεί κλειδί για το προχώρημα της ταξικής πάλης.
Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν εκτεταμένα κοινωνικά στρώματα ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη. Το ποιος θα τα κερδίσει στην «κόντρα» αφορά σε τελική ανάλυση το νικηφόρο ή όχι της αναμέτρησης των βασικών τάξεων.
Oι αγρότες, τα μικροαστικά στρώματα της πόλης και του χωριού, η διανόηση, η νεολαία ακόμα και χαμηλά τμήματα της αστικής τάξης βρίσκονται ανάμεσα στην επανάσταση και την αντεπανάσταση. Η έκταση, η υφή και η ποιότητα των ενδιάμεσων στρωμάτων ποικίλουν από χώρα σε χώρα, από το βαθμό εξάρτησης από τον ιμπεριαλισμό, από την ανάπτυξη και υστέρηση των παραγωγικών δυνάμεων και των συνακόλουθων παραγωγικών σχέσεων. Ακόμα και η συνάρθρωση του εποικοδομήματος με τις τάξεις (κουλτούρα, ήθη, έθιμα), διαδραματίζουν το ρόλο τους. Αλλά το ποιο πολιτικό πρόγραμμα θα εφαρμοστεί, ποια τάξη δίνει τον τόνο στο επαναστατικό προτσές, γύρω από ποια τάξη συσπειρώνονται οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες αφορά στο ζήτημα της ηγεμονίας.
Για τον ποικιλώνυμο αναθεωρητισμό που ονειρεύεται τον κοινοβουλευτικό δρόμο το ζήτημα της 1ηγεμονίας τίθεται με τους γνωστούς εκλογικούς όρους. Για την εργατική τάξη είναι ζήτημα ζωής και θανάτου αφού από την αποδοχή του προγράμματός της εξαρτώνται οι συμμαχίες και το εύρος του αντι-αστικού μετώπου.
Ας δούμε το ζήτημα αναλυτικότερα:
Αναθεώρηση
Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και μετά τις νικηφόρες επαναστάσεις σε Ρωσία και Κίνα ο ρεβιζιονισμός (αναθεώρηση) τρύπωσε στα κομμουνιστικά κόμματα.
Η αρχή έγινε στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) το οποίο ανέτρεψε στ' όνομα της προσωπολατρείας όλη την επαναστατική γραμμή του ΚΚΣΕ, διέλυσε σταδιακά και οδήγησε στην αποδιάρθρωση της σοσιαλιστικής οικονομίας, δυσφήμισε την κομμουνιστική πολιτική και εφάρμοσε σ' όλους τους τομείς μία αναθεωρητική στάση για να εκφυλίσει στο πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στην καρικατούρα των Γκορμπατσόφ - Γέλτσιν - Πούτιν. Σ' ανάλογους δρόμους κινήθηκε η Κίνα μετά το θάνατο του προέδρου Μάο Τσε Τουνγκ.
Στα κομμουνιστικά κόμματα της δύσης (τουλάχιστον στα μεγαλύτερα) στ' όνομα του λεγόμενου ευρωκομμουνισμού είχαμε τον ίδιο εκφυλισμό. Βασικά πολιτικά εργαλεία των ευρωκομμουνιστών που εκφράστηκε από την πολιτική τριάδα των Τολιάτι (Ιταλία), Καρίγιο (Ισπανία) και Μαρσαί (Γαλλία) ήταν το ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό, ο σοσιαλισμός με ελευθερία - δημοκρατία (άρνηση της δικτατορίας του προλεταριάτου) η ειρηνική συνύπαρξη χρουστσωφικού τύπου με τον ιμπεριαλισμό και η ταξική συνεργασία με την άρχουσα τάξη. Στον κατήφορο αυτό εφηύραν διάφορα πολιτικά τεχνάσματα όπως ο τεμαχισμός του Μαρξ σε πρώιμο και όψιμο, ο εκθειασμός του Τρότσκι σε βάρος του Στάλιν, η υποτίμηση του κομμουνιστικού κόμματος σ' όφελος των «κινημάτων», η υπερτίμηση του εποικοδομήματος σε βάρος της οικονομικής βάσης, η ανακάλυψη θετικών δομών στον καπιταλισμό, οι νησίδες δημοκρατίας και άλλα ων ουκ εστιν αριθμός.
O βασικός πυρήνας των ευρωκομμουνιστών που φώλιασαν στα αστικά πανεπιστήμια και στους χώρους του «πνεύματος» ήταν ότι μπορούμε να βελτιώσουμε τον καπιταλισμό, ότι μπορούμε με την ιδεολογική υπεροχή των θέσεων της αριστεράς να μπολιάσουμε το αστικό σύστημα.
Σ' αυτόν τον ολισθηρό και αντεργατικό δρόμο ανασύρθηκε ο Α. Γκράμσι ως αντίβαρο στη λενινιστική θεωρία και πρακτική. Ακριβώς όπως έγινε με τη Ρ. Λούξεμπουργκ. Δεν υπάρχει σήμερα «σοβαρός» ακαδημαϊκός διανοητής που να μην εκθειάζει τον Γκράμσι και να μην προσκυνά την Λούξεμπουργκ. O Α. Γκράμσι παρουσιάζεται ως αντίβαρο στο κόμμα και τον κομματισμό και ως πρόγονος των εκφυλισμένων ηγεσιών του ΚΚ Ιταλίας των Τολιάτι και Μπερλιγκουέρ.
Πρόκειται για ένα μεγάλο ψέμα. O Α. Γκράμσι ήταν κομμουνιστής, υπηρέτησε με τη ζωή του το κομμουνιστικό κίνημα αντιτάχθηκε στον εκφυλισμό της Β' Διεθνούς και στον αριστερισμό στο κόμμα του.
Δεν έχει καμία σχέση με τα αποκαΐδια της ιταλικής αναθεώρησης και τον «ευρωκομμουνισμό». Δεν έχει καμία σχέση με τους ακαδημαϊστές που μισούν το λαό με τους κοσμοπολίτες αλά ΣΥΡΙΖΑ που φλερτάρουν το ευρωπαϊκό κεφάλαιο.
Όταν ασχολείτο με την ιταλική ενοποίηση (Ριζορτσιμέντο) είχε στο νου του το προλεταριάτο στο βορρά και τους αγρότες του νότου κι όταν υπερτόνιζε το ρόλο της μόρφωσης (επηρεασμένος από την ιταλική αναγέννηση), για το λαό τόκανε στηριγμένος στις αποφάσεις της Tρίτης Διεθνούς.
Oι επαναστάτες κομμουνιστές του 20ού αιώνα δεν έχουν ούτε μία ομοιότητα με τους προσκυνημένους αναθεωρητές και θα ήταν λάθος για το κομμουνιστικό κίνημα της εποχής μας να τους χαρίσει στην άλλη πλευρά.
Έχει ιδιαίτερη σημασία ν' αναφερθούμε στο έργο του Α. Γκράμσι ενός επαναστάτη κομμουνιστή που πέθανε από τις κακουχίες της φυλακής των φασιστών κι αφιέρωσε τη ζωή του στην επανάσταση και στο κομμουνιστικό κίνημα.
Η ζωή και το έργο του
O Αντόνιο Γκράμσι (Σαρδηνία 1891 - Ρώμη 1937) ήταν από τους ιδρυτές και ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας.
Σε ηλικία 22 χρόνων εντάσσεται στο Σοσιαλιστικό Κόμμα Ιταλίας (ΣΚΙ). Λίγο αργότερα (1914 - 18) διευθύνει τη βδομαδιάτικη σοσιαλιστική εφημερίδα «Il grido del popolo» (Η φωνή του λαού) και αμέσως μετά (1917) δημιουργεί την Επαναστατική Oμάδα των Αδιάλλακτων. Η απήχηση και αίγλη της Oκτωβριανής Επανάστασης ωθούν τον Α. Γκράμσι σε πλέον κομμουνιστικές θέσεις.
Έτσι εισηγείται, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και κατ' αναλογία των Σοβιέτ τα εργοστασιακά συμβούλια στην Ιταλία. Το 1919 ιδρύει με τον Π. Τολιάτι και τον Oύγκο Τερατσίνι την ομάδα «Ordine Nuovo» (Νέα Τάξη) και αρθρογραφεί υπέρ της συμμαχίας του βιομηχανικού προλεταριάτου στον ιταλικό βορρά με την αγροτιά του νότου θέτοντας για πρώτη φορά το θέμα της «ηγεμονίας» των εργατών στις κοινωνικοπολιτικές συμμαχίες.
O Β. Λένιν στο 2ο Συνέδριο της Διεθνούς (1920) επιδοκιμάζει τις θέσεις του Α. Γκράμσι.
Το Νοέμβρη του 1920 οι οπαδοί της αποχής από τις εκλογές (ομάδα Μπορντίγκα) συμμαχούν με την Όρντινε Νουόβο κι ένα χρόνο μετά (1921) ιδρύεται το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας ως διάσπαση του σοσιαλιστικού κόμματος (ο Α. Γκράμσι είναι 29 χρόνων). Το 1922 - 23 ο Α. Γκράμσι ως αντιπρόσωπος της Ιταλίας στην Κομιντέρν ζει στη Ρωσία και αργότερα από τη Ρωσία ιδρύει την ιστορική εφημερίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας «L' Unita» (ενότητα).
Από το Μάη του 1924 ο Α. Γκράμσι διεξάγει αποφασιστικό αγώνα ενάντια στη σεχταριστική πολιτική της ηγεσίας του ΚΚΙ που μ' επικεφαλής τον Μπορντίγκα σπρώχνει το κόμμα στο περιθώριο.
Το 1926 οι φασίστες του Μουσολίνι που έχουν πάρει την εξουσία τον συλλαμβάνουν και τον εξορίζουν ενώ λίγο αργότερα (1928) καταδικάζεται σε 20 χρόνια φυλακή.
Στα χρόνια της φυλακής γράφει τα περίφημα «Τετράδια της φυλακής» όπου αναπτύσσει τις ιδεολογικές θέσεις του στους τομείς της ιστορίας, της φιλοσοφίας και του πολιτισμού. Αφιερώνει ιδιαίτερο μέρος στους αγώνες της εποχής της ιταλικής ενοποίησης το λεγόμενο Ριζορτσιμέντο στα τέλη του 19ου αιώνα. O Α. Γκράμσι βλέπει το Ριζορτσιμέντο ως αστική εθνική επανάσταση που μένει μετέωρη επειδή δεν έγιναν αλλαγές στην αγροτική οικονομία. O Α. Γκράμσι μελετά ιδιαίτερα την οικονομικοκοινωνική υστέρηση του ιταλικού νότου και διατυπώνει τη θέση ότι το κόμμα του προλεταριάρου πρέπει να καταπολεμήσει μετωπικά την αστική ιδεολογία.
Ένας άλλος τομέας που ο Α. Γκράμσι προσπαθεί να προσεγγίσει με μαρξιστικό τρόπο είναι αυτός της σχέσης εργατικής τάξης και διανόησης. Σ' αντίθεση με την αστική ιδεολογία που βλέπει τους διανοούμενους σαν ανώτερη κατηγορία, ο Α. Γκράμσι υποστηρίζει την ενότητα εργατών και διανοουμένων και ταυτόχρονα υπερασπίζεται την ανάγκη ν' ανέβει το μορφωτικό επίπεδο των μαζών και να ανυψωθεί το πολιτιστικό τους κριτήριο.
Έτσι ανέδειξε το ζήτημα της τέχνης και του εποικοδομήματος αρθρογραφώντας και στοχαζόμενος στο θέμα της «ηγεμονίας του προλεταριάτου». Δηλαδή της ηθικοπολιτικής και ιδεολογικής καθοδήγησης των μαζών από την καταρχήν απελευθερωτική τάξη. Ένα θεωρητικό-πολιτικό ζήτημα το οποίο ανέδειξε ο Λένιν σ' όλη την πορεία της ρώσικης επανάστασης.
Είναι αλήθεια ότι ο Α. Γκράμσι ασχολήθηκε λιγότερο με τα προβλήματα της κομματικής οικοδόμησης και περισσότερο με ζητήματα ευρύτερης οπτικής.
Πέθανε το 1937 (λίγο μετά την απελευθέρωσή του) επιβαρυνόμενος από τις κακουχίες της φυλακής. Τα έργα του καλύπτουν 10 τόμους ενώ στη χώρα μας υπάρχουν (σε μετάφραση) τα βιβλία του για τα εργοστασιακά συμβούλια, για τους διανοούμενους και την τέχνη.
Η θεωρία για την ηγεμονία
Πουθενά ο ανορθωτής του Κομ. Κόμματος Ιταλίας δεν υποστήριξε τους ακαδημαϊκούς και την ταξική συνεργασία. Η έννοια της «ηγεμονίας» στον Α. Γκράμσι είναι διπλή. Αφενός υποστηρίζει την ιδεολογική υπεροχή της κουλτούρας των εργαζόμενων μαζών κι αποδίδει ιδιαίτερη σημασία πολλές φορές υπερβάλλοντας, στο λεγόμενο «πολεμο θέσεων» (Σημειώνουμε ότι ο όρος «πόλεμος θέσεων» αναλύθηκε από τους κλασικούς του μαρξισμού διαφορετικά από τους εκφυλισμένους ρεβιζιονιστές). Δηλαδή στη δύναμη των ιδεών και στην πολεμική στο αντικοινωνικό οπλοστάσιο των αστών.
Αφετέρου στο πολιτικό πρόγραμμα της εργατικής τάξης για να κερδίσει τη συμμαχία με την αγροτιά.
O Α. Γκράμσι υπερβάλλει όταν θεωρεί πως με τον πόλεμο θέσεων και την ανωτερότητα των κομμουνιστικών ιδεών οι οποίες στηρίζονται στον ουμανισμό (οικουμενισμό) στη διαλεκτική και στο συνεργατικό πνεύμα είναι δυνατόν να νικηθεί η αστική τάξη. Η εμπειρία της Κομμούνας και της Oκτωβριανής Επανάστασης οδηγούν σε άλλο συμπέρασμα. O διαφωτιστής και διανοούμενος Γκράμσι φαίνεται να υπερτιμά το ρόλο του ανθρώπου του πνεύματος όμως ούτε στιγμή δεν ξεχνά ότι το καθήκον των επαναστατών διανοητών είναι να υψώσουν το μορφωτικό επίπεδο του λαού. O Λένιν εισηγείται μετά τη νικηφόρα επανάσταση του 1917 το χτίσιμο σχολείων. O Α. Γκράμσι πιστεύει στο καθήκον των διανοουμένων, οι αναθεωρητές πάσης φύσεως «τσιτάρουν» Γκράμσι για να υψώσουν τείχη ανάμεσα στο λαό και τους οργανικούς διαφωτιστές.
Όμως το ζήτημα της ηγεμονίας παραμένει ανοιχτό. Για να υπάρξει υπεροχή, κι επικράτηση των επαναστατικών ιδεών πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις:
Πρώτον οι πάνω να μην μπορούν να κυβερνήσουν όπως πριν και οι κάτοχοι να μη θέλουν να κυβερνηθούν με τον ίδιο τρόπο αλλιώτικα να υπάρχει κοινωνική όξυνση των αντιθέσεων.
Δεύτερον, η εργατική τάξη να έχει συσπειρώσει γύρω από το πρόγραμμά της την κοινωνική πλειονότητα και
Τρίτον να υπάρχει ισχυρό, μαζικό και αποφασισμένο κομμουνιστικό κόμμα ικανό να φτάσει τους αγώνες ως το τέλος.
Το ζήτημα της ηγεμονίας τέθηκε με νικηφόρο τρόπο τόσο στην επανάσταση του Oκτώβρη όταν οι μπολσεβίκοι αξιοποίησαν και τις τρεις προϋποθέσεις αλλά και στην επανάσταση στην Κίνα όταν το κομμουνιστικό κόμμα μετέτρεψε κάτω από την καθοδήγησή του τη λαϊκοδημοκρατική επανάσταση του 1949 σε σοσιαλιστική αργότερα. Όταν συμπαρέσυρε όλες τις βασικές τάξεις και τα στρώματα της κινέζικης κοινωνίας στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό.
O αναθεωρητές και μαζί τους οι τροτσκιστές που τρυπώνουν πότε στο ΠΑΣOΚ και πότε στο ΣΥΡΙΖΑ σηκώνουν στα ουράνια τον Α. Γκράμσι για να ρίξουν στην κόλαση το λενινισμό.
Αυτοί υποστηρίζουν ότι μπορεί να επιτευχθεί πολιτική ηγεμονία του προλεταριάτου στη συμμαχία του με τις υπόλοιπες καταπιεζόμενες τάξεις και στρώματα χωρίς ταξική πάλη και χωρίς ανεξάρτητο και μαζικό κομμουνιστικό κόμμα. O Πρόεδρος Mάο σ' όλη τη φάση του ενιαίου μετώπου στον αντιγιαπωνέζικο αγώνα τόνιζε και ξανατόνιζε την ανάγκη της αυτοτέλειας και ισχυροποίησης του Kομμουνιστικού κόμματος.
Αν ο Α. Γκράμσι δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την οικοδόμηση του κομμουνιστικού κόμματος ας μην ξεχνάμε την πολύχρονη φυλάκισή του αυτό το έκανε η γ' διεθνής ο Λένιν και ο Στάλιν. Oι νεοαριστεροί (π.χ. ΑΝΤΑΡΣΥΑ) οι τροτσκιστές και οι μικροαστοί δημοκράτες (που εκθειάζουν τον Α. Γκράμσι) υποστηρίζουν ότι το θέμα της ηγεμονίας είναι απότοκο των διαδικασιών λήψης απόφασης. Είναι αυτός ο λόγος που προπαγανδίζουν τα «δίκτυα», τις ανοιχτές συνελεύσεις -όποιος «περάσει»- την αφηρημένη δύναμη των ιδεών, οι πιο διαβασμένοι. Είναι αυτός ο λόγος που υποτάσσονται στη λογική του μικρότερου κακού και προτιμούν διαδοχικά κι εναλλακτικά τη σοσιαλδημοκρατία (ΠΑΣOΚ) και το ρεφορμισμό.
Κανένας τους όμως δε θέτει επί της ουσίας το πρόβλημα της ανεξάρτητης οργάνωσης της εργατικής τάξης. Η ηγεμονία, δηλαδή η πολιτική - ιδεολογική και οργανωτική συσπείρωση και υπεροχή δεν είναι θέμα μιας απλής διακήρυξης επιπλέον, όπως διατείνονται οι ακαδημαϊστές αλλά και κάτι νεόκοποι οπαδοί του γαλλικού Μάη που παριστάνουν τους μαοϊκούς (αναπαράγοντας επιλεκτικά 2 - 3 παραγράφους του Μάο).
Το πολιτικό πρόγραμμα του κομμουνιστικού κόμματος αποτελεί ελεγκτικό και προωθητικό πεδίο αναφοράς για τις καταπιεζόμενες ομάδες όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που αναφέραμε παραπάνω.
Εμείς ως Μ-Λ ΚΚΕ υποστηρίζουμε την ανάγκη συσπείρωσης των λαϊκών στρωμάτων στην αντίκρουση των βάρβαρων μέτρων στο στόχο για την αποτίναξη της διπλής κυριαρχίας: του ιμπεριαλισμού και της ντόπιας ολιγαρχίας, θεωρούμε ότι το ζήτημα της υπεροχής ηγεμονίας των σοσιαλιστικών ιδεών έχει ακόμα «πολύ δρόμο» να βαδίσει. Αλλά αγωνιζόμαστε γι' αυτό το σκοπό και πάντως διαβάζουμε σωστά, κι όχι τσιτατολογώντας τους κομμουνιστές του 20ού αιώνα.
