Η επιστήμη ιστορικά αποτελεί προϊόν της ανάγκης του ανθρώπου να εξερευνήσει τον κόσμο στον οποίο βρίσκεται. Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι παρατηρούσαν το περιβάλλον τους και διατύπωναν ερωτήματα τα οποία προσπαθούσαν να απαντήσουν. Η αναζήτηση της απάντησης σε αυτά τα ερωτήματα, είναι που οδήγησε τελικά το ανθρώπινο είδος αργά αλλά σταθερά στην επιστημονική εξέλιξη. Και κάπου εδώ η κουβέντα θα σταματούσε εάν δεν λαμβάναμε υπόψη μας την υλική βάση των πραγμάτων. Και αυτό διότι μπορεί ο άνθρωπος να είναι όν που από τη φύση του δουλεύει με την περιέργεια (είναι αναπόφευκτο επακόλουθο της αυξημένης νοητικής του ικανότητας σε σχέση με το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο), θα ήταν όμως ανόητο να αγνοούσαμε την εξάρτηση του ανθρώπου από τις υλικές συνθήκες που τον περιβάλλουν. Το ανθρώπινο σώμα για να επιβιώσει, χρειάζεται τροφή, νερό και ύπνο. Στις σημερινές, οργανωμένες, πολιτισμένες... κοινωνίες, οι άνθρωποι έχουν επίσης ανάγκη και από άλλα πράγματα, όπως είναι το δικαίωμα στην 8-ωρη εργασία, η δημόσια και δωρεάν παιδεία, η δημόσια και δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, το δικαίωμα στην εθνική αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία, και άλλα πολλά τα οποία για την μεγαλύτερη μερίδα των κατατρεγμένων αυτού του κόσμου σήμερα φαντάζουν άπιαστο όνειρο, την ίδια ώρα που μια μικρή ελίτ καρπώνεται τον αμύθητο πλούτο που οι λαοί παράγουν με την εργατική τους δύναμη. Ούτε λίγο ούτε πολύ, έτσι δομείται η παγκόσμια καπιταλιστική κοινωνία, κάτι που βέβαια είναι γνωστό. Τίθεται λοιπόν έντονα το ερώτημα εάν οι επιστήμονες πρέπει να στέκονται απέναντι σε όλα αυτά, και εάν σε τελική ανάλυση ο ρόλος της επιστήμης συνίσταται αποκλειστικά και μόνο στην έρευνα, ή πρέπει να είναι απολύτως συναφής με την κοινωνική δράση σε όλες της τις μορφές.
Στις μέρες μας πάντως η επιστήμη φαίνεται να απέχει πάρα πολύ από τα προαναφερθέντα. Η επιστημονική κοινότητα, βρίσκεται προσκολλημένη αποκλειστικά και μόνο στην ατόφια επιστημονική έρευνα, πολύ σπάνια όμως παίρνει θέση για όσα συμβαίνουν σε αυτόν τον κόσμο. Και αυτή η αποχή, καθόλου παράδοξη δεν είναι, αρκεί να σκεφτούμε ότι όλη η επιστημονική κουλτούρα σήμερα, δεν είναι βασισμένη πάνω στην ουσία και τον αυτοσκοπό της ως κτήμα των κοινωνιών, αλλά στηρίζεται στην σαθρή αντίληψη του ελιτισμού της μονομέρειας και της αριστείας. Βέβαια, θα ήταν ανόητο να προσεγγίζαμε το ζήτημα της αριστείας και του ελιτισμού, χωρίς να λαμβάναμε υπόψη το αστικό του προσωπείο. Παγκόσμια, οι κυβερνήσεις και τα αστικά επιτελεία, καταβάλλουν τεράστιες προσπάθειες για να αποκόψουν την επιστήμη από την ταξική καταπίεση των λαών. Μέσα σε έναν κόσμο που παιδιά βομβαρδίζονται στην Γάζα και νέα παιδιά δολοφονούνται στα Τέμπη, ο μόνος ασφαλής τρόπος για αυτούς είναι να απονευρώσουν την επιστήμη από την κοινωνία ώστε να καταστεί άφοβη. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι η επιστήμη, ως κομμάτι της ανθρώπινης νόησης και εξέλιξης, δεν έχει πρόσημο. Δεν μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ καλής και κακής επιστήμης. Μπορεί όμως (και πρέπει) να γίνει διάκριση μεταξύ επιστήμης που συμβαδίζει και συντάσσεται υπέρ των πανανθρώπινων αιτημάτων για ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία, και επιστήμης που δεν το κάνει αυτό, παραμένοντας αμέτοχη, συναινώντας ως εκ τούτου στο έγκλημα της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Εξέχοντα ρόλο στην προσπάθεια απογύμνωσης της επιστήμης από τις λαϊκές διεκδικήσεις έχει η εκπαιδευτική διαδικασία. Η επιστημονική γνώση στην εκπαίδευση σήμερα, όπως και η εκπαίδευση συνολικά, (μετά από κάποιο σημείο στην ζωή ενός ανθρώπου η διαφορά είναι πολύ λεπτή έως και ακατανόητη) είναι εντελώς αποκομμένη από την πραγματικότητα. Ένα ολόκληρο σύστημα, το φιλελεύθερο αστικό σύστημα, προωθεί την αριστεία και την εικόνα του “υπάκουου μελετηρού φοιτητή”, ο οποίος ασχολείται μόνο με την επιστήμη του και την ανέλιξη του ως ακαδημαϊκός πολίτης, δίχως να έχει θέση για οτιδήποτε συμβαίνει γύρω του. Δεν είναι καθόλου τυχαίο εξάλλου ότι γίνεται λόγος για εντατικοποίηση στην εκπαίδευση. Ο τρόπος που αυτή παρέχεται στους νέους είναι απολύτως εξετασιοκεντρικός, χωρίς να δίνεται καμία σημασία στην πτυχή της πνευματικής καλλιέργειας του ανθρώπου παράλληλα με την κατάκτηση της επιστημονικής γνώσης. Σε όλο τον κόσμο, (και στην Ελλάδα εννοείται) σχολεία και πανεπιστήμια παρέχουν στείρα ακαδημαϊκή, “δήθεν” επιστημονική γνώση δημιουργώντας πτυχιούχους-αμόρφωτους ανέργους. Γρανάζια του συστήματος που γνωρίζουν τόσα πολλά, δεν γνωρίζουν όμως τίποτα. Και είναι αυτό ακριβώς που επιδιώκουν τα αστικά επιτελεία και οι δυνάστες των λαών παγκοσμίως. Ανθρώπους αδρανείς. Ακίνδυνους. Όσοι μεν, γλυτώσουν από αυτή την κυρίαρχη αντίληψη, αναγκάζονται να μπούν στο τρυπάκι αυτό, την στιγμή που σήμερα η εύρεση εργασίας έχει μετατραπεί εξ ολοκλήρου σε ένα κυνήγι ακαδημαϊκών προσόντων. Ένας νέος σήμερα δεν έχει καμία ελπίδα να εργαστεί πάνω στο πεδίο που τον ενδιαφέρει, εάν δεν καταφέρει να κάνει μεταπτυχιακό, ακόμα και διδακτορικό, με ότι αυτό συνεπάγεται για τα παιδιά των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων. Και λέμε “δήθεν” διότι στην πραγματικότητα, το κοινωνικό έργο είναι αλληλένδετο με την επιστημονική γνώση. Και αυτό γιατί ο επιστήμονας χωρίς αρχές, ήθος και δημόσιο λόγο δεν είναι επιστήμονας. Και αυτό, γιατί η επιστήμη διέπετε καθολικά από την διαλεκτική σκέψη. Την κατανόηση της φύσης και του κόσμου μας ως ένα σύνολο διαδικασιών. Και όταν καταλαβαίνεις ένα πρόβλημα, μπορείς να θέσεις και τους όρους για να το αλλάξεις.
Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, η συζήτηση σχετικά με τον ρόλο του επιστήμονα σήμερα είναι πραγματικά επιτακτική. Τι σημαίνει επιστήμονας; Είναι επιστήμονας κάποιος ο οποίος απλά κατέχει ένα δίπλωμα ή ένα χαρτί βεβαίωσης προσόντων; Είναι επιστήμονας κάποιος ο οποίος νοιάζεται μόνο για την ερευνά του ακριβώς ως ξεκομμένο κομμάτι της κοινωνίας; Η ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης αποτελεί μια από τις κορυφαίες επιστημονικές στιγμές του 20ου αιώνα. Παρόλα αυτά, η τεχνολογική εφαρμογή της, οδήγησε στην γενοκτονία 220.000 ανθρώπων στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι ως μια “αναπόφευκτη” απώλεια σύμφωνα με τους Αμερικάνους ώστε να τελειώσει ο Β παγκόσμιος πόλεμος. Και παρόλο που η πυρηνική ενέργεια δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή, οι βομβαρδισμοί αυτοί αποτελούν μια θηριωδία, μια από τις σκοτεινότερες στιγμές της ανθρωπότητας. Και ουδεμία αξία δεν έχει η ανακάλυψη αυτή εάν δεν αυτό δεν βροντοφωναχτεί δημόσια. Το άμεσο συμπέρασμα όλων αυτών αντανακλάει έντονα στον ζωτικής σημασίας ρόλο του επιστήμονα. Η επιστήμη σήμερα οφείλει να έχει διπλό ρόλο. Ναι μεν, η έρευνα πρέπει να συνεχίζεται απρόσκοπτα με χρηματοδότηση και στήριξη από όλους τους λαούς του κόσμου σε συνεργασία, ανεξάρτητη από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Πρώτο όμως και κύριο μέλημα της επιστημονικής κοινότητας πρέπει να είναι τόσο η επικοινωνία της επιστήμης στους λαούς όσο και η ενεργή θέση σχετικά με τα προβλήματα της κοινωνίας. Ως κλάδος που υφίσταται ακριβώς λόγω της ανάγκης μας να κάνουμε την ζωή μας καλύτερη, όταν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, κάτι που συμβαίνει αδιάκοπα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής και ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης, οι επιστήμονες οφείλουν να παίρνουν θέση και να καταδικάζουν στο πλευρό των λαών το σάπιο ετούτο σύστημα, θέτοντας παράλληλα τους όρους για την ανατροπή του.
Είναι φανερό ότι η επιστήμη δεν συνίσταται μόνο στην έρευνα και τα πειράματα. Η ίδια είναι προϊόν της επιστημονικής νόησης. Και η επιστημονική νόηση υφίσταται πρώτα πρώτα για να υπηρετεί τους λαούς. Για να είναι κτήμα τους και εργαλείο να αλλάξουν τον κόσμο. Για να δημιουργήσουν κοινωνίες σύγχρονες αλλά και δίκαιες. Κοινωνίες όπου η γνώση θα είναι για όλους. Η επιστήμη ανήκει στους λαούς.
Πάνος Μ.
Από το νέο τεύχος του περιοδικού Πορεία που κυκλοφορεί
