Στα 1823, ο ιχνηλάτης-εξερευνητής Χιου Γκλας, διασχίζει τον αμερικανικό Βορρά με το γιο του - από την Ινδιάνα γυναίκα του - και μια ομάδα κυνηγών-γουνεμπόρων, ενώ καταδιώκονται από μια φυλή Ινδιάνων η οποία διεκδικεί μεταξύ άλλων τις γούνες και τα δέρματα των ζώων, ως αποκτημένα στη γη τους. Ένας μοιραίος τραυματισμός, προϊόν μιας απρόσμενης επαφής με την αγριότητα της φύσης στην πιο αυθεντική εκδοχή της, αφήνει τον Γκλας ημιθανή στα χέρια των συνοδοιπόρων του, που αποφασίζουν να τον αφήσουν πίσω με το γιο του και δυο ακόμα κυνηγούς. Η συνέχεια, τίποτα λιγότερο από έναν εξαντλητικό αγώνα επιβίωσης, εγκυμονεί οδυνηρά έκτροπα και άκρως επικίνδυνα συναπαντήματα.
Η τυχαιότητα ως αναπόφευκτο πεπρωμένο, και το τυχαίο χτύπημα του θανάτου ειδικότερα, φαίνεται ν’ απασχολεί σταθερά τον Μεξικανό δημιουργό του Biutiful και του Birdman, προβληματική που διατρέχει με μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση όλες σχεδόν τις ταινίες του. Στη Βαβέλ η Κέητ Μπλάνσετ χαροπαλεύει σ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια της αφήγησης χτυπημένη από αδέσποτη σφαίρα, στο Biutiful ο Χαβιέ Μπαρδέμ αντιμετωπίζει ένα θανάσιμο καρκίνο, ένας άστοχος πυροβολισμός ανατρέπει την ήδη ταραγμένη ζωή του Μάικλ Κήτον στο περσινό Birdman, και στην Επιστροφή ο Ντι Κάπριο-Γκλας βουτά στον Αχέροντα σπρωγμένος – τυχαία κι εδώ - από το χέρι της Φύσης.
Στην ωριμότερη φάση της καλλιτεχνικής του διαδρομής ο Ινιάριτου δένει με σαφήνεια το άτομο με το περιβάλλον του, κάνοντας τη διαφορά: ο επικείμενος θάνατος του Μπαρδέμ στο Biutiful τοποθετείται εν μέσω μιας κοινωνίας σε βαθειά αξιακή κρίση, όπως περίπου και το άλμα-έξοδος του Μάικλ Κήτον από το κοινωνικό τέλμα - ο Ινιάριτου αποκαθηλώνει το αμερικάνικο όνειρο και τους δείκτες κοινωνικής επιτυχίας με δρεπάνι θεριστή. Αυτή ακριβώς η παράμετρος, η κρίσιμη δηλ. τομή του ατομικού με το συλλογικό, φαίνεται ότι δυσκολεύτηκε να χωρέσει στην απεικόνιση της βασανιστικής περιπλάνησης του Γκλας, την οποία ο Ινιάριτου ψηλαφεί με απαράμιλλη το δίχως άλλο δεξιοτεχνία, ρίχνοντας όμως το βάρος στην αναμέτρηση του ανθρώπου με τη φύση, αποκομμένης από την ιστορική διαδρομή του ήρωα• πότε ως αντίπαλου, πότε ως μέρους αυτής της αδάμαστης οντότητας, που απεικονίζεται μεγαλειώδης, απρόβλεπτη κι αδυσώπητη• στη φύση δεν υπάρχει ηθική. Παραπέρα ο Γκλας αγωνίζεται να επιβιώσει προσδοκώντας μιαν ευκαιρία αντεκδίκησης που στοιχειώνει την πάλη του, διαδικασία που υπονοείται χωρίς ποτέ να γίνεται αντιληπτή με απτούς όρους.
Το ιστορικό υπόβαθρο προσφερόταν για μια διττή τουλάχιστον ανάγνωση, δεδομένου ότι κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα, η σταθερά εποικιζόμενη σε βάρος των αυτόχθονων πληθυσμών Βόρεια Αμερική χάνει αμετάκλητα την ταυτότητά της ως γη Ινδιάνων, υποκείμενη στην κυριαρχική μανία των λευκών εποίκων. Ακόμα προσφορότερη ήταν η ειδική πραγματικότητα του Γκλας. Δεν πρόκειται για έναν ακόμα τυχοδιώκτη, αλλά για κάποιον που συνέδεσε από επιλογή τη μοίρα του με μιαν Ινδιάνα και τη φυλή της (Πώνυ)• ο Γκλας επικοινωνεί στη γλώσσα τους με το γιο του, και η διασταύρωση μ’ έναν Ινδιάνο Πώνυ είναι καθοριστική για την εξέλιξη των τραυμάτων του. Μια ακόμα ένσταση, έχει να κάνει με το γεγονός ότι καθ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια της περιπλάνησης του Γκλας, ο Ινιάριτου ενθέτει εικόνες της γυναίκας του και της κοινής ζωής τους ως μεταφυσικές ονειροφαντασίες, αποκομμένες από τα κρίσιμα δρώμενα. Αυτό που προηγείται της επιστροφής δεν συνδέεται οργανικά με το εκάστοτε τώρα, δεν αποδίνεται μ’ άλλα λόγια ως συνέχεια αλλά ως αυτόνομο ένθετο, ως θραύσμα.
Λείπει με μια κουβέντα μια πιο διαυγής νοηματοδότηση της περιπέτειας του ήρωα σε σύνδεση με το πριν και το περιρρέον, μια σαφέστερη σύνδεση εσωτερικής διαδρομής και βιωμένης πραγματικότητας, ένα καθαρότερο αποτύπωμα Ιστορίας. Τίθεται ακόμα το ερώτημα αν η ωμή απεικόνιση τέτοιας και τόσης αγριότητας είναι αναγκαία για την ικανοποιητική παρακολούθηση μιας υπαρξιακής Οδύσσειας, όπως λόγου χάρη στη σκηνή του μοιραίου τραυματισμού του Γκλας, όπου παρεμβάλλεται, ευνόητα, η ψηφιακή τεχνολογία.
Το εγχείρημα είναι σε κάθε περίπτωση εντυπωσιακό. Τα γυρίσματα ακολούθησαν την πραγματική χρονολογική σειρά των γεγονότων, γινόμενα σε φυσικό φως και μόνο, με λήψεις μακράς διάρκειας κι ελάχιστες διακοπές. Πρόκειται αναμφίβολα για επίτευγμα όσον αφορά την αναπαράσταση της άγριας ομορφιάς, τα σκηνικά και τα κοστούμια. Ενώ όμως ο χαρακτήρας του εχθρού (Φιτζέραλντ) και η αδυναμία του (εξαιρετικός ο Βρετανός Τομ Χάρντι) γίνονται ανά πάσα στιγμή πιστευτοί, η ψυχοσύνθεση αντίστοιχα του Γκλας και τα κίνητρά του περιβάλλονται από μιαν αχλύ, μιαν ανεξήγητη απροσδιοριστία.
Την τιμή των αυτόχθονων Ινδιάνων, υπερασπίστηκε μολαταύτα με αναπάντεχο πάθος ο Λεονάρντο ντι Κάπριο στην τελετή απονομής των Χρυσών Σφαιρών, όπου υπεραμύνθηκε της προστασίας των απανταχού της γης ιθαγενών, λαών και πολιτισμών, ενάντια σε συμφέροντα κερδοσκόπων και εταιρειών-μεγαθηρίων. Ας είναι…
