Τέσσερα γράμματα που μέσα από αυτά γράφτηκε μια από τις πιο λαμπρές και ένδοξες σελίδες στην ιστορία της νεολαίας και του λαού μας. Η ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων) ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943 – ημέρα της επετείου του Κόκκινου Στρατού – (Την ίδια στιγμή στο Ανατολικό Μέτωπο τελείωνε με την περίλαμπρη νίκη του Κόκκινου Στρατού η επική μάχη του Στάλινγκραντ) σε σύσκεψη που συνήλθε με πρωτοβουλία της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ Νέων σε ένα ταπεινό σπίτι του δάσκαλου Δημητράτου στην οδό Δουκίσης Πλακεντίας 3 στους Αμπελόκηπους. Στη σύσκεψη συμμετείχαν οι οργανώσεις: Αγροτική Νεολαία Ελλάδος, Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία, Ενιαία Μαθητική Νεολαία, Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης, Θεσσαλικός Ιερός Λόχος, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία, Λεύτερη Νέα, Ομοσπονδία Κομουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος, Φιλική Εταιρεία Νέων, ΕΑΜ Νέων Μακεδονίας- Πελοποννήσου, Εθνικό Συμβούλιο των Φίλων της Νέας Γενιάς. Όλες αυτές οι οργανώσεις θα αυτοδιαλυθούν και θα σχηματίσουν την ΕΠΟΝ. Οι σκοποί της ΕΠΟΝ αναφέρονται στο ιδρυτικό της κείμενο:
1)Εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας
2)Εξόντωση του φασισμού και αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας
3)Καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών
4)Υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς
5)Αποφασίζεται η έκδοση κεντρικού δημοσιογραφικού οργάνου με την επωνυμία «Νέα Γενιά»
Η ΕΠΟΝ θα συσπειρώσει στους κόλπους της πάνω από 600.000 νέους και θα γίνει μια από τις μαζικότερες ίσως η μαζικότερη οργάνωση νεολαίων σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. 30.000 Επονίτες θα ενταχθούν στον ΕΛΑΣ. Θα υπάρχουν περίπου 200 υποδειγματικές ομάδες Επονιτών στον ΕΛΑΣ σε όλη την Ελλάδα. Πάνω από 1300 Επονίτες θα πέσουν πολεμώντας το φασισμό στις γραμμές του ΕΛΑΣ ενώ άγνωστος παραμένει ο συνολικός αριθμός των Επονιτών που σκοτώθηκαν στις διαδηλώσεις, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τους κατακτητές κα τους συνεργάτες τους. Οι πιο πολλοί από τους Ελασίτες της Αθήνας και του Πειραιά είναι μέλη της ΕΠΟΝ όπως και οι μισοί σχεδόν από τους Ελασίτες που σκοτώθηκαν. Η ΕΠΟΝ θα πρωτοστατήσει σε όλους τους μεγάλους αγώνες και τις κινητοποιήσεις που θα γίνουν.
Στη μεγάλη κινητοποίηση στις 24 Φεβρουαρίου 1943 μόλις μια μέρα μετά την ίδρυση της για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης. Για τη μαζική συμμετοχή στις 27 Φεβρουαρίου 1943 στην κηδεία του ποιητή Κωστή Παλαμά. Στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1943 παρά την απαγόρευση των Γερμανών κατακτητών. 50.000 λαού θα συγκεντρωθούν στο Πεδίο του Άρεως. Ξαφνικά θα ακουστεί μια σάλπιγγα και ένα παράγγελμα «Προσοχή!!» και η λαοθάλασσα θα σταθεί βουβή, ακίνητη. Και οι Επονίτες θα τραγουδήσουν τον Εθνικό Ύμνο. Οι έφιπποι Ιταλοί καραμπινιέροι παρ’ όλες τις εφόδους δεν θα καταφέρουν να διαλύσουν το πλήθος. Στη μεγάλη λαϊκή κινητοποίηση και διαδήλωση στις 22 Ιουνίου 1943 στην Αθήνα για να μην παραχωρηθεί η Μακεδονία στους Βουλγάρους. 50.000 λαού θα κινητοποιηθούν στη Θεσσαλονίκη. Στην Αθήνα εκατοντάδες χιλιάδες. Επονίτισα ήταν η Παναγιώτα Σταθοπούλου που όρμησε να σταματήσει το γερμανικό τάνκ. Οι Γερμανοί την πυροβόλησαν και οι ερπύστριες του τανκ πέρασαν από πάνω της. Επονίτισα ήταν και η 19χρονη Κούλα Λίλη φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας που σκαρφάλωσε σε ένα άλλο τάνκ και χτύπαγε με το παπούτσι της το Γερμανό πολυβολητή πριν πέσει και αυτή νεκρή καθώς και τόσοι άλλοι.
Επονίτες ήταν οι τρείς ήρωες στο Κάστρο του Υμηττού. Ένα χαμόσπιτο όπου φυλάγονταν ο οπλισμός του ΕΛΑΣ της περιοχής και το φύλαγαν οι τρείς νέοι που με την πίστη τους, τα ιδανικά τους, τα νιάτα τους ,τη ζωντάνια τους και την παλληκαριά τους θα το μετέτρεπαν σε φρούριο απόρθητο. Ο Δημήτρης Αυγέρης 18 ετών, ο Θάνος Κιοκμενίδης και ο Κώστας Φολτόπουλος 17 ετών. Προδομένοι θα κυκλωθούν από ένα τάγμα 200 Γερμανών στις 28 Απριλίου 1944. Θα πολεμήσουν όλη μέρα μέχρι αργά το απόγευμα, πριν σκοτωθούν.
Στις 24 Ιουλίου 1944, 1000 περίπου Γερμανοί και ταγματασφαλίτες με το μηχανοκίνητο του Μπουραντά κυκλώνουν την Καλλιθέα και τους γύρω συνοικισμούς. Μια ομάδα 10 Επονιτών του ΕΛΑΣ με ομαδάρχη τον Δημήτρη Βασιλειάδη 19 ετών, περικυκλώνεται σε ένα σπίτι στην οδό Μπιζανίου 10, που είναι έδρα του φρουραρχείου του ΕΛΑΣ στην περιοχή Χαροκόπου. Επί πέντε ώρες θα αποκρούσουν όλες τις επιθέσεις και απορρίπτουν κάθε πρόταση για παράδοση «Ο ΕΛΑΣ δεν παραδίνεται» φωνάζουν. « Ο ΕΛΑΣ πεθαίνει» Όταν τελειώσουν τα πυρομαχικά τους θα κρατήσουν το τελευταίο φυσίγγι για τον εαυτό τους ποτίζοντας και αυτοί με το αίμα τους το δέντρο της λευτεριάς.
1)Γιάννης Ιωακειμίδης 17 ετών
2)Σπύρος Πουλημένος 17 ετών
3)Δημήτρης Γαλάτσος 19 ετών
4)Δημήτρης Βασιλειάδης 19 ετών ομαδάρχης
5) Ιορδάνης Παπαδόπουλος 20 ετών
6)Στέλιος Βιτζέντζος 20 ετών
7)Γιώργης Γυμνόπουλος 21 ετών
8)Γαβριήλ Μυριδινός 25 ετών
9)Θανάσης Αλεξίου 20 ετών
10) Παύλος Λιγνόπουλος 20 ετών
Οι Επονίτες θα πρωτοστατήσουν το καλοκαίρι του 1944 στην οριστική εγκατάλειψη των εργοστασίων από τους εργάτες και θα καταφέρουν να εκμηδενίσουν την γερμανική παραγωγή. Στις 1 Σεπτέμβρη του 1944 μπλοκαρισμένος στους δρόμους της Λαμίας από τους χιτλερικούς θα πέσει μαχόμενος ο ήρωας Επονίτης Νείλος Μαστραντώνης (Κλέαρχος) Φοιτητής του Πολυτεχνείου βραβευμένος στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό της Μαθηματικής Εταιρείας. Ένας από τους καλύτερους ορειβάτες. Στον ελληνοιταλικό πόλεμο στην Αλβανία υπηρετεί στο Τάγμα Χιονοδρόμων. Οργανώνεται στο ΕΑΜ Νέων και τον Ιούλιο του 1943 βγαίνει αντάρτης. Γραμματέας της ΕΠΟΝ Φθιώτιδας, 2ος Γραμματέας της ΕΠΟΝ Στερεάς. Και τέσσερεις μέρες μετά στις 5 Σεπτέμβρη 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής μαζί με άλλους 49 θα εκτελεστεί άλλη μια Επονίτισα ηρωίδα η 17χρονη Ηρώ Κωνσταντοπούλου μαθήτρια στο Αρσάκειο. Από εύπορη οικογένεια. Άριστη μαθήτρια μιλάει τέσσερις γλώσσες. Θα οργανωθεί στην ΕΠΟΝ, κρύβει όπλα, μοιράζει προκηρύξεις, γράφει συνθήματα στον τοίχο. Στις 16 Ιουλίου 1944 την ημέρα των γενεθλίων της την πιάνουν οι ταγματασφαλίτες την βασανίζουν αλλά δε μιλάει. Οι γονείς της με τις γνωριμίες τους καταφέρνουν να τη ελευθερώσουν αλλά στις 31 Ιουλίου την ξαναπιάνουν, αυτή τη φορά τα Ες Ες. Θα τη βασανίσουν απάνθρωπα στην οδό Μέρλιν τρείς εβδομάδες αλλά δεν θα της πάρουν λέξη. Θα τη μεταφέρουν στο Χαιδάρι. Και από εκεί στις 5 Σεπτέμβρη 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Οι δήμιοι της θα της ρίξουν 17 σφαίρες μια για κάθε χρόνο της σύντομης ζωής της για παραδειγματισμό όπως είπαν.
Με την επέμβαση του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού στην πατρίδα μας το Δεκέμβριο του 1944 η ΕΠΟΝ θα βρεθεί πάλι στην πρώτη γραμμή του αγώνα. Η Αμερικάνικη Δημοκρατική Νεολαία στο χαιρετισμό που θα στείλει στην ΕΠΟΝ λέει «Πολεμάτε σαν πολίτες της ανθρωπότητας» Στις 33 ματωμένες μέρες του Δεκέμβρη θα γίνει θρύλος ο Λόχος Σπουδαστών – Λόρδος Μπάιρον που πολέμησε στα Εξάρχεια στην οδό Σόλωνος, στη Νεάπολη, στην Αλεξάνδρας, στους Αμπελόκηπους. Ο ΕΛΑΣ Σπουδαστών δημιουργήθηκε για την προστασία των Επονίτικων ομάδων όταν έβγαιναν να γράψουν συνθήματα στους τοίχους ή να μοιράσουν προκηρύξεις. Στην αρχή ο οπλισμός ήταν υποτυπώδης. Αργότερα με τη συνθηκολόγηση των Ιταλών θα σχηματιστεί μια αξιόλογη μάχιμη μονάδα με σχετικά καλό οπλισμό. Στη διάρκεια των Δεκεμβριανών ο Λόχος Σπουδαστών θα μετονομαστεί σε Λόχο Λόρδο Μπάιρον.
Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ θα ξεκινήσει ένα όργιο τρομοκρατίας κατά της Εαμοελασίτικης αντίστασης. Πάνω από 1500 Επονίτες δολοφονούνται, χιλιάδες σέρνονται στα στρατοδικεία, στις φυλακές και στις εξορίες. Το Νοέμβριο του 1945 στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΔΝ (Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικών Νεολαιών) στο Λονδίνο η ΕΠΟΝ θα αντιπροσωπεύσει την ελληνική νεολαία.
Την Κυριακή 13 Ιανουαρίου 1946 θα γίνει στο θέατρο «Απόλλων» το 1ο Συνέδριο της ΕΠΟΝ. Τα θέματα που συζητήθηκαν στο συνέδριο ήταν:
1)H Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Νέων και η προσχώρηση της ΕΠΟΝ στην ΠΟΔΝ με εισηγητή τον Στ. Γιαννακόπουλο
2)Η δράση της ΕΠΟΝ και το πρόβλημα της ενότητας της νέας γενιάς με εισηγητή τον Φ.Βέτα
3)Πνευματική και σωματική διάπλαση της νέας γενιάς με εισηγητή τον Ν.Ακριτίδη
4)Έγκριση καταστατικού της ΕΠΟΝ
5)Εκλογή νέου Κεντρικού Συμβουλίου (Κ. Σ.)
Στις 28 Φεβρουαρίου 1947 το Πρωτοδικείο Αθηνών αποφάσισε τη διάλυση της ΕΠΟΝ και με το Ν.509/1947 η ΕΠΟΝ τίθεται εκτός νόμου.
Η ΕΠΟΝ θα διαλυθεί τελικά με απόφαση της 8ης Ολομέλειας του ΚΚΕ τον Ιανουάριο του 1958 όπως και θα διαλυθούν όλες οι κομματικές οργανώσεις βάσεις του ΚΚΕ και ο παράνομος μηχανισμός του, διαχέοντας το ΚΚΕ στην ΕΔΑ πράγμα που πρακτικά σήμαινε τη διάλυση του κόμματος, αποτέλεσμα της συνθηκολόγας γραμμής του ρεβιζιονισμού που είχε επιβληθεί πραξικοπηματικά στο ΚΚΕ με την 6η Ολομέλεια την καθαίρεση του Γ.Γ Νίκου Ζαχαριάδη -που οδήγησε τελικά στην εξόντωση του στη Σιβηρία - και το ξερίζωμα της επαναστατικής ψυχής του ΚΚΕ.
Η «Νέα Γενιά» ήταν το δημοσιογραφικό όργανο του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ. Πρώτη φορά θα εκδοθεί στις 22 Μαρτίου 1943 και μέχρι τον Απρίλιο του 1946 θα κυκλοφορήσουν 45.000 φύλλα και τον Οκτώβριο του 1947 θα κλείσει οριστικά. Ο Επονίτικος τύπος θα καλύπτει το 83,5% του συνόλου των αντιστασιακών εντύπων. Μόνο στη Θεσσαλία πχ το 1943 η ΕΠΟΝ θα εκδόσει 166 παράνομα περιοδικά. Πολλά από αυτά γυναικεία. Έχει σημασία να τονιστεί ότι είναι η πρώτη φορά που εμφανίζονται στην Ελλάδα γυναικεία νεανικά περιοδικά όπως η «Ελεύθερη Κρητικοπούλα» στα Χανιά, τα «Ζωντανά Νειάτα» στην Αχαΐα, η «Σουλιωτοπούλα» στην Άρτα, η «Φωνή της Νέας» στη Θεσσαλία.
Η ΕΠΟΝ θα γράψει απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού στα χρόνια της Κατοχής αλλά και μετά. Θα σταθεί ο μεγάλος τροφοδότης του αγώνα σε αίμα και ζωντάνια. Στις πόλεις, στα χωριά, στην ύπαιθρο, στα Πανεπιστήμια, στα εργοστάσια, στις γειτονιές η ΕΠΟΝ θα παλέψει για το ψωμί, για τη λευτεριά, τη μόρφωση και τον πολιτισμό. Θα δημιουργήσει θεατρικές ομάδες, θα οργανώσει διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις για την εξύψωση του αγωνιστικού φρονήματος του λαού και της νεολαίας. Το καλοκαίρι του 1944 με υπόδειξη της ΠΕΕΑ «της κυβέρνησης του βουνού» ο Βασίλης Ρώτας θα ιδρύσει το «Θεατρικό όμιλο της ΕΠΟΝ Θεσσαλίας». Θα οργανώσει συσσίτια. Ιδρύει σχολεία σε ελεύθερες περιοχές, λέσχες πολιτισμού. Ανοικοδομεί χωριά, δρόμους, γεφύρια, κάνει αναδασώσεις παίρνει μέτρα για την καταπολέμηση λοιμωδών νοσημάτων. Θα δώσει τη μάχη ενάντια στα ναρκωτικά, ειδικά τον καιρό της αγγλικής επέμβασης, να στραφεί η νεολαία στον αθλητισμό και στα γυμναστήρια και όχι στους τεκέδες. Στην Ελεύθερη Ελλάδα λειτούργησε περίπου το 80% των δημοτικών σχολείων που θα στελεχωθούν από παλιούς δασκάλους αλλά και από 200 Επονίτες που αποφοίτησαν από τα Παιδαγωγικά Φροντιστήρια που έγιναν στην Τύρνα και στο Καρπενήσι. Ακόμα η ΕΠΟΝ θα δημιουργήσει γεωργικές σχολές στη Ρούμελη και στη Θεσσαλία.
Παρ’ όλο που τα όνειρα και τα οράματα του λαού και της νεολαίας για Δημοκρατία, Λαοκρατία, Εθνική Ανεξαρτησία, να γίνει ο λαός αφέντης στον τόπο του έμειναν ανεκπλήρωτα, το έπος της Εθνικής Αντίστασης –ΕΑΜ- ΕΛΑΣ –ΕΠΟΝ -παραμένει για τον ελληνικό λαό και τους κομμουνιστές δαυλός αναμμένος εμπνέει εμψυχώνει και δείχνει το δρόμο.
