Το εργατικό και επαναστατικό τραγούδι είναι στενά δεμένο με τους αγώνες των λαϊκών μαζών, με μεγάλους απεργιακούς αγώνες, με επαναστάσεις και ξεσηκωμούς. Γραμμένα κάποια από επώνυμους, πολλά από ανώνυμους καλλιτέχνες, τα εργατικά και επαναστατικά τραγούδια εκφράζουν τα συναισθήματα και τη συνείδηση των καταπιεζομένων, τις ταξικές αντιθέσεις και το επίπεδο της ταξικής πάλης της εποχής που γράφτηκαν. Από τους ανώνυμους τροβαδούρους του Πολέμου των Χωρικών στο μεσαίωνα του, «Οι σκέψεις είναι ελεύθερες», τη «Μασσαλιώτιδα» της Γαλλικής Επανάστασης, τους κομμουνάρους της Παρισινής Κομμούνας, τον Ευγένιο Ποτιέ (Eugene Pottier) της «Διεθνούς», τον Ζαν Μπατίστ Κλεμάντ της «Ματωμένης εβδομάδας», τους τραγουδιστάδες της Οκτωβριανής Επανάστασης, τον Μαγιακόφσκι, μέχρι τον Γιάννη Ρίτσο που τις μεγάλες, ματωμένες μέρες του Μάη του 1936 θα γράψει μέσα σε τρία 24ωρα τον «Επιτάφιο» που η Μεταξική δικτατορία θα τον κάψει στα Προπύλαια, τον Γούντι Γκάθρυ τον τραγουδοποιό της αμερικάνικης εργατικής τάξης και μέχρι τα αντάρτικα τραγούδια που γεννήθηκαν και τραγουδήθηκαν σ’ όλες τις κατεχόμενες από τους Γερμανούς κατακτητές χώρες της Ευρώπης, στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ξέχωρα στη δικιά μας και μέχρι τον Χιλιανό Βίκτορ Χάρα το 1973 που πριν τον σκοτώσουν οι πραιτοριανοί του Πινοσέτ θα του σπάσουν τα χέρια χλευάζοντας τον, για να μην μπορεί να παίζει στην κιθάρα τα τραγούδια του, που τελικά θα τα σφραγίσει με το αίμα του.
ΜΑΣΣΑΛΙΩΤΙΔΑ
Στις 25 Απριλίου 1792 μέσα στις φλόγες της Γαλλικής Επανάστασης, ο ανθυπολοχαγός του μηχανικού Ρουζέ ντε Λίλ (Rouget de Lisle) στο Στρασβούργο θα συνθέσει το «Πολεμικό Τραγούδι για τη Στρατιά του Ρήνου». Εθελοντές από τη Μασσαλία θα το τραγουδήσουν στους δρόμους του Παρισιού και από τότε θα ονομαστεί «Μασσαλιώτιδα»(Marseillaise) «Εμπρός παιδιά της πατρίδας….». Δεν τραγουδάνε πλέον τα κατορθώματα βασιλιάδων και αρχόντων αλλά καλούν τον επαναστατημένο λαό να σώσει την πατρίδα που κινδυνεύει. Στο διάστημα της Παλινόρθωσης και της Δεύτερης Αυτοκρατορίας η Μασσαλιώτιδα θα απαγορευτεί. Θα καθιερωθεί σαν Εθνικός Ύμνος της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας το 1887. Πάνω στη μουσική της Μασσαλιώτιδας θα γράψει ο Ευγένιος Ποτιέ τη Διεθνή. Το 1871 θα υιοθετηθεί σαν ύμνος της Κομμούνας του Παρισιού, αργότερα θα τραγουδηθεί από τους απεργούς του Σικάγου το 1886 στα αιματηρά γεγονότα στο Χειμάρκετ, που τελικά θα οδηγήσουν στην καθιέρωση του οκταώρου και της Εργατικής Πρωτομαγιάς. Στη Ρωσία τη δεκαετία του 1880-1890 ανάμεσα στους εργάτες και την προοδευτική διανόηση θα διαδοθεί ένα επαναστατικό τραγούδι πάνω στη μελωδία της Μασσαλιώτιδας που θα ονομαστεί Εργατική Μασσαλιώτιδα. Οι στίχοι είναι του Π.Λ.Λαβρόφ και θα δημοσιευτούν στην εφημερίδα «Βπεριόντ» (Εμπρός). Μαζί με τη Διεθνή η Μασσαλιώτιδα θα είναι οι επίσημοι ύμνοι της Οκτωβριανής Επανάστασης.
ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ
Παρά τη σύντομη διάρκειά της, η Παρισινή Κομμούνα θα αφήσει πίσω της πολλά επαναστατικά τραγούδια γραμμένα από επώνυμους αλλά και ανώνυμους δημιουργούς. Οι πιο γνωστοί στιχουργοί της Κομμούνας είναι η δασκάλα Λουίζ Μισέλ(1830-1905), ο Ζαν Μπατίστ Κλεμάν (1836-1903) και ο Ευγένιος Ποτιέ. Ορισμένα από τα τραγούδια που γράφτηκαν την περίοδο εκείνη και τραγουδήθηκαν από τους επαναστατημένους κομμουνάρους είναι «Η υπεράσπιση των Παρισίων» στιχουργός και συνθέτης άγνωστοι, η «Μασσαλιώτιδα της Κομμούνας» παραλλαγή της Μασσαλιώτιδας γραμμένη από την Ζυλ Φορ. «Ο χορός των βομβών» της Λουίζ Μισέλ, «Η ματωμένη εβδομάδα», «Στον τοίχο είπε ο λοχαγός», «Κομμουνάρντα» και τα τρία του Ζαν Μπατίστ Κλεμάν. «Ο καιρός των κερασιών» επίσης του Ζαν Μπατίστ Κλεμάν. Γράφτηκε το 1866, τραγουδήθηκε όμως τόσο πολύ στη διάρκεια της Κομμούνας που πλέον είναι αναπόσπαστα δεμένο μαζί της. «Κάτω από την κόκκινη σημαία» του Πολ Μπρούς, γράφτηκε λίγο μετά την κομμούνα. «Εμπρός εργατική τάξη» του Ευγένιου Ποτιέ που γράφτηκε μετά την ήττα της Κομμούνας κ.α.
Η ΔΙΕΘΝΗΣ
Ο ποιητής-εργάτης Ευγένιος Ποτιέ θα γίνει όμως περισσότερο γνωστός και θα κερδίσει την αθανασία γιατί τον Ιούνιο του 1871 θα γράψει την «Διεθνή», τον ύμνο του παγκόσμιου προλεταριάτου. Οι στίχοι θα δημοσιευτούν το 1887. Την ίδια χρονιά ο Ευγ. Ποτιέ θα πεθάνει και ένα χρόνο μετά το 1888 ο Πιέρ Ντεζετέ (Pierre De Geyter) θα μελοποιήσει τη «Διεθνή». Πρώτη φορά θα τον τραγουδήσει η χορωδία των εργατών της Λίλλης «Λύρα των εργαζομένων» στις 23 Ιουνίου 1888 στη γιορτή των εφημεριδοπωλών. Από τις αρχές του 1890, η « Διεθνής» θα διαδοθεί στους εργάτες της Β. Γαλλίας και του Βελγίου ενώ, μετά το 1ο Συνέδριο της Β’ Διεθνούς στο Παρίσι, θα περάσει τα σύνορα της Γαλλίας και του Βελγίου και θα αρχίσει να τραγουδιέται σαν διεθνής ύμνος του επαναστατικού αγώνα του προλεταριάτου. Το 1894 ο Γάλλος σοσιαλιστής Γκοσελέν (A.Gosselin) θα καταδικαστεί σε φυλάκιση για τη δεύτερη έκδοση της μουσικής της «Διεθνούς». Οι πρώτες μεταφράσεις της «Διεθνούς» θα εμφανιστούν τη δεκαετία 1890-1900. Το 1902 ο Α.Γ.Κότς θα γράψει και θα δημοσιεύσει τη « Διεθνή» στα ρωσικά και η γραφή αυτή θα γίνει δεκτή από όλους. Με βάση τους ρωσικούς στίχους η «Διεθνής» θα μεταφραστεί σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, κυρίως με τη συμβολή και κάτω από την επίδραση της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ο Λένιν θα χαρακτηρίσει τη «Διεθνή» σαν γεγονός παγκόσμιας σημασίας και τον Ευγένιο Ποτιέ «….έναν από τους μεγαλύτερους προπαγανδιστές με όπλο το τραγούδι». Στην έναρξη του 3ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ στις 10 Ιανουαρίου 1918 η «Διεθνής» θα εκτελεστεί σαν κρατικός ύμνος της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης. Θα συνεχίσει να είναι ο επίσημος ύμνος της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι το 1944 οπότε και θα καθιερωθεί ο νέος κρατικός ύμνος.
Πολλά επαναστατικά τραγούδια θα αφήσει πίσω της και η ρωσική επανάσταση του 1905. Ίσως το πιο γνωστό από αυτά είναι το πένθιμο εμβατήριο των κομμουνιστών σε όλο τον κόσμο το «Επέσατε θύματα» που ο Σοστακόβιτς θα το διασκευάσει και θα το ενσωματώσει στην 11η Συμφωνία του.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση θα δώσει τεράστια ώθηση στους εργατικούς και λαϊκούς αγώνες σε όλο τον κόσμο και νέα πνοή στο εργατικό και επαναστατικό τραγούδι. Σε μια σειρά χώρες θα δημιουργηθούν κομμουνιστικά κόμματα. Στη Σοβιετική Ένωση στα χρόνια του εμφυλίου κυρίως 1918-1920 θα γραφτούν πολλά τραγούδια τόσο από ερασιτέχνες με πρωτότυπη μουσική όπως «Στις πεδιάδες και στους λόφους»(στίχοι του πολιτικού στελέχους του Κόκκινου Στρατού Π.Σ.Παρφιόνοφ) ή διασκευές γνωστών λαϊκών τραγουδιών όπως «Περπατούσε στα Ουράλια ο ήρωας Τσαπάεφ», «Εκτέλεση κομμουνάρων» κ.α. όσο και από επαγγελματίες συνθέτες που συνδέονται με τον Κόκκινο Στρατό όπως το «Εμβατήριο των κομμουνάρων» και τα «Αποχαιρετίσματα» των Δ.Σ.Βασίλεφ-Μπουγκλάι (το τελευταίο πάνω σε μελωδία λαϊκού ουκρανικού τραγουδιού με νέους στίχους του Ντέμιαν Μπέντνι) «Το εμβατήριο του Μπουντιόνι» του Δ.Γ.Ποκράς, «Όλο ψηλότερα» του Α.Χάιτ κ.α. Με το τέλος του εμφυλίου και το πέρασμα στην ειρηνική ανοικοδόμηση, θα εμφανιστούν χιλιάδες όμιλοι και ομάδες ερασιτεχνών μουσικών(χορωδίες, ορχήστρες λαϊκών οργάνων). Το ερασιτεχνικό τραγούδι θα αναπτυχθεί ιδιαίτερα στο περιβάλλον της Κομσομόλ πάνω σε μελωδίες ξένων και ρωσικών τραγουδιών, με θέματα παρμένα κυρίως από τους λαϊκόαπελευθερωτικούς αγώνες, αλλά και από την εργασία, την ειρηνική ανοικοδόμηση κ.α. Ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1930, το σοβιετικό τραγούδι θα προβάλλει το καινούριο μήνυμα των καιρών. Τραγούδια που μιλάνε για την αγάπη για την πατρίδα, την αισιοδοξία της σοβιετικής νεολαίας, τραγούδια για το Κόμμα, τον Κόκκινο Στρατό, τη δουλειά, όπως επίσης και λυρικά τραγούδια όπως ο «Ύμνος στο Κόμμα των Μπολσεβίκων» του Α.Β.Αλεξαντρόφ που η μουσική του θα αποτελέσει τη βάση του Κρατικού Ύμνου της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτήν τη φορά, όμως, τα εργατικά τραγούδια δεν μιλάνε πλέον για την εκμετάλλευση του εργάτη, τη δύσκολη και πολλές φορές ανυπόφορη ζωή του, αλλά για το πόσο όμορφη μπορεί να γίνει η δουλειά και η ζωή μέσα στο καινούριο σοσιαλιστικό καθεστώς, όπου εξαφανίζεται κάθε εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Και είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Το 1928 ιδρύεται το καλλιτεχνικό συγκρότημα τραγουδιού και χορού του Κόκκινου Στρατού με διευθυντή τον Α.Β.Αλεξαντρόφ «Το Τάγμα που τραγουδάει», όπως θα ονομαστεί, που από οχτώ τραγουδιστές, έναν ακορντεονίστα, έναν αφηγητή και δύο χορευτές που θα περιλαμβάνει αρχικά, θα εξελιχθεί σε μια μεγάλη χορωδία, ορχήστρα και χορευτικό συγκρότημα με πάνω από 300 μέλη, καλλιτέχνες στρατιωτικούς, που εκτός από μεγάλες εμφανίσεις σε ειρηνικές περιόδους μέσα στη Σ. Ένωση άλλα και στο εξωτερικό, πολλές φορές θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή πολεμώντας και τραγουδώντας. Χάρη στο «Τάγμα που τραγουδάει» πολλά επαναστατικά τραγούδια, αλλά και παλιά ρωσικά λαϊκά τραγούδια, θα γίνουν γνωστά σε όλον τον κόσμο. Τραγούδια γνωστών αλλά και αγνώστων συνθετών και ποιητών, τραγούδια όπως οι «Βαρκάρηδες του Βόλγα», η «Καλίνκα», η «Κατιούσα», «Το τραγούδι της στέπας», η «Βαρσοβιάνα» και πολλά ακόμη. Στα χρόνια του Β’Π.Π του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου για τους Σοβιετικούς, οι καλλιτέχνες –μουσικοί αναπτύσσουν μια συνεχή και δημιουργική δραστηριότητα. Σύμβολο του παλλαϊκού αγώνα που από τις πρώτες κιόλας μέρες είχε καθιερωθεί ήταν το τραγούδι «Ιερός Πόλεμος» σε στίχους τoυ Β.Ι.Λεμπέντεφ-Κουμάτς και μουσική του Αλεξάντρ Βασίλιεβιτς Αλεξαντρόφ διευθυντή του «Τάγματος που τραγουδάει». Το τραγούδι «Ιερός Πόλεμος» γράφτηκε και μελοποιήθηκε τις πρώτες κιόλας μέρες του μεγάλου πολέμου, μεταδόθηκε αστραπιαία σ’ ολόκληρο το μέτωπο, θα τραγουδηθεί πλατιά σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, και θα γίνει πολύ γρήγορα γνωστό και στις περισσότερες χώρες του κόσμου. «Ορθώσου χώρα απέραντη , ορθώσου σε μάχη θανατερή….» Μεγάλη απήχηση θα έχουν και πολλά ακόμη τραγούδια πολεμικοί ύμνοι και εμβατήρια όπως «Ιερή σημαία του Λένιν» του Α.Α.Αλεξαντρόφ, «Τραγούδι για τον Δνείπερο» του Μ.Γ.Φράντκιν, «Τραγούδι των πυροβολητών» του Χρένικοφ, «Βουίζει τρομερά το δάσος του Μπριάνσκ» του Σ.Α.Κάτς και εκατοντάδες άλλα. Παράλληλα, στις κατακτημένες από τους Γερμανούς περιοχές, γνωρίζει μεγάλη άνθηση το παρτιζάνικο-αντάρτικο τραγούδι που θα συνεχίσει την πλούσια παράδοση των παρτιζάνικων τραγουδιών του εμφυλίου.
ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Στις ΗΠΑ ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε κάτω από πολύ ευνοϊκές συνθήκες. Το πρώτο μεγάλο άλμα θα το κάνει μετά την Αμερικάνικη Επανάσταση του 1776 που θα σπάσει τα πολιτικά και οικονομικά δεσμά της βρετανικής αποικιακής κυριαρχίας. Το δεύτερο μεγάλο άλμα του θα το κάνει μετά τον εμφύλιο πόλεμο 1861-1865, όταν θα τσακίσει τη δουλοκτητική ολιγαρχία του Νότου και θα ξεχυθεί ορμητικός μπροστά. Ήδη από τα χρόνια πριν την Αμερικανική Επανάσταση, με την ανάπτυξη της βιομηχανίας θα αρχίσει να αναπτύσσεται το εργατικό κίνημα και θα ξεσπάσουν οι πρώτες μεγάλες απεργίες. Η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος και το ξέσπασμα μεγάλων και ηρωικών απεργιών, θα γεννήσουν και πάμπολλα εργατικά λαϊκά τραγούδια. Πέρα από την πρώτη ύλη, την ανάπτυξη δηλαδή του ίδιου του εργατικού κινήματος και το ξεδίπλωμα μεγάλων απεργιακών αγώνων, το αμερικανικό εργατικό τραγούδι θα στηριχθεί και πάνω στην πλούσια αγγλοσαξονική παράδοση, στα τραγούδια της δουλειάς των νέγρων σκλάβων, όπως και στα τραγούδια των κάου-μπόυς. Γενάρχης όμως του σύγχρονου εργατικού κοινωνικού τραγουδιού στις ΗΠΑ θεωρείται ο Τζό Χίλλ.(Joe Hill). O Tζο Χίλλ ήταν ένας Σουηδός μετανάστης. Γεννήθηκε το 1879 σε κάποια επαρχιακή πόλη της Σουηδίας. Το όνομα του ήταν Emmanuel Hagglund. Τον Ιούνιο του 1905 στο Σικάγο ιδρύεται η συνδικαλιστική οργάνωση Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου(Industrial Workers of the World) (IWW). Γρήγορα επικράτησε να λέγονται Wobblies, μιας και η πλειοψηφία των μελών της IWW ήταν ξένοι, δεν μιλούσαν καλά αγγλικά και δεν μπορούσαν να προφέρουν σωστά την ονομασία της οργάνωσης τους. Έτσι θα ονομαστεί και μια ολόκληρη κατηγορία εργατικών-κοινωνικών τραγουδιών. Η IWW δεν είναι το πρώτο συνδικάτο που θα χρησιμοποιήσει πλατιά το τραγούδι σαν όπλο προπαγάνδας. Όμως οι Wobblies θα καταφέρουν να ενσωματώσουν στοιχεία διαφόρων εθνοτήτων, μουσικά και πολιτισμικά, ήταν έτσι κι αλλιώς ένα πολυεθνικό συνδικάτο με μέλη έγχρωμους, Ιταλούς, Ιρλανδούς, Ασιάτες, εθνότητες από κάθε γωνιά της γης. Έτσι θα διαμορφωθεί μια σύνθεση που θα αποτελέσει βάση εξέλιξης για το Αμερικάνικο εργατικό τραγούδι. Ο Τζό Χίλλ που θα γίνει μέλος της IWW θα καταφέρει να το κάνει καλύτερα από όλους. Θα εξελιχθεί σε μια νέα μορφή προλετάριου καλλιτέχνη και θα υποτάξει την τεχνική του και το αναμφισβήτητο ταλέντο του στην υπηρεσία της εργατικής τάξης. Θα γυρνάει από πολιτεία σε πολιτεία, βοηθώντας στην οργάνωση απεργιακών αγώνων και συνθέτοντας τραγούδια για τη δύναμη της εργατικής τάξης. Τραγούδια όπως το «The rebel girl» - « Η επαναστάτρια», «There is power in a Union» - «Υπάρχει δύναμη στο σωματείο», «Workers of the world awaken»-«Εργάτες όλου του κόσμου ξυπνήστε» κ.α. Ο Τζό Χίλλ θα πέσει θύμα σκευωρίας, θα κατηγορηθεί για διπλή ανθρωποκτονία και, μετά από μια δίκη παρωδία γεμάτη αναπάντητα ερωτήματα, θα τουφεκιστεί στο προαύλιο των φυλακών της Γιούτα στις 19 Νοεμβρίου 1915. Στο τελευταίο του γράμμα προς τον Μπίλ Χέιγουντ, έναν από τους ηγέτες των IWW και αργότερα μέλος του ΚΚ ΗΠΑ, έγραφε: «Αντίο Μπίλ. Πεθαίνω σαν αληθινός επαναστάτης. Μη χάσετε χρόνο σε θρήνους. Οργανωθείτε!!» Η φυλάκιση του και η καταδίκη του θα ξεσηκώσει ένα κύμα διαμαρτυρίας και συμπαράστασης σε όλο τον κόσμο. Εκατοντάδες εργατικά σωματεία και ενώσεις από διάφορα μέρη του κόσμου θα απαιτήσουν την απελευθέρωση του. Στην Αυστραλία 30.000 εργάτες σε μια συγκέντρωση στο Σύδνεϋ θα απαιτήσουν με ψήφισμα την απελευθέρωση του. Ακόμα και ο βασιλιάς της Σουηδίας κάτω από την πίεση των Σουηδών εργατών θα ζητήσει και αυτός την απελευθέρωση του. Η κηδεία του θα γίνει στο Σικάγο. 30.000 εργάτες θα συνοδέψουν το φέρετρο του ποιητή-τραγουδιστή εργάτη τραγουδώντας τα τραγούδια του. Τη δεκαετία του ’30, ο Αλφρεντ Χέιζ (Alfred Hayes) και ο Ερλ Ρόμπινσον (Earl Robinson) θα γράψουν το τραγούδι «Ονειρεύτηκα τον Τζο Χίλλ χθες το βράδυ». Κατά καιρούς θα το τραγουδήσουν διάφοροι καλλιτέχνες, ο Πήτ Σήγκερ(Pete Seeger), ο Μπρούς Σπρίνγκστην(Bruce Springsteen), το ιρλανδέζικο συγκρότημα «The Dubliners» κ.α. Ξεχωριστή όμως θα μείνει η ερμηνεία της Τζόαν Μπαέζ(Joan Chandos Baez) στο φεστιβάλ του Γούντστοκ το 1969.
Το Σεπτέμβριο του 1913 θα ξεσπάσει η μεγάλη και πραγματικά ηρωική απεργία των ανθρακωρύχων στα ορυχεία του Λάντλοου στο Κολοράντο ιδιοκτησίας Ρόκφελερ. Από τους 13.000 περίπου εργάτες θα απεργήσουν οι 11.000. Οι απεργοί θα αντέξουν επί μήνες στις πιέσεις της εταιρείας, της αστυνομίας, των οπλισμένων μπράβων. Ένας από τους ηγέτες της απεργίας θα είναι και ο Λούης Τίκας ή Ηλίας Σπαντιδάκης, Έλληνας από την Κρήτη. Η απεργία θα καταλήξει σε σφαγή. Δεκάδες ανθρακωρύχοι, γυναίκες και παιδιά θα πέσουν νεκροί από τα πυρά των μπράβων, πληρωμένων πιστολάδων της εταιρείας. Ανάμεσα στους νεκρούς θα είναι και ο Λούης Τίκας. Ο Τζων Ρήντ, που ήταν στο Μεξικό καλύπτοντας δημοσιογραφικά την Μεξικάνικη Επανάσταση, θα γυρίσει και θα καλύψει δημοσιογραφικά την απεργία. Το 1944, ο Γούντι Γκάθρυ θα γράψει το «The Ludlow Massacre» - «Η σφαγή του Λάντλοου», ένα από τα γνωστότερα εργατικά τραγούδια. Ανάμεσα στα έτη 1929-1932, θα ξεσπάσουν σκληρότατες απεργίες στα ορυχεία των Αππαλαχίων στην περιοχή του Κεντάκυ. Το 1931, στην κομητεία Χάρλαν στην διάρκεια μιας απεργίας, θα γραφτεί ένα από τα πιο εμβληματικά τραγούδια του εργατικού κινήματος στις ΗΠΑ. Οι σερίφηδες θα εισβάλλουν στο σπίτι της Φλόρενς Ρίς (Florence Reece), κόρης και συζύγου ανθρακωρύχου, θα απειλήσουν εκείνη και τα παιδιά της ψάχνοντας τον άντρα της, Σάμ Ρίς, στέλεχος της συνδικαλιστικής οργάνωσης «Ενωμένοι Ανθρακωρύχοι»-(United Mine Workers), και από τους οργανωτές της απεργίας. Το ίδιο βράδυ, η Φλόρενς Ρίς σε ένα τετράδιο θα γράψει τους στίχους αυτού του τραγουδιού που θα γίνει θρυλικό «Which side are you on?» «Με ποιά πλευρά είστε;»
Ο Γούντι Γκάθρυ δεν είναι μόνο ένας άξιος συνεχιστής του Τζο Χίλλ, είναι και αυτός ένας αυθεντικός προλετάριος καλλιτέχνης. Πάνω στα χνάρια του θα βαδίσει μια νέα γενιά μουσικών, εκφραστές του τραγουδιού διαμαρτυρίας, η Τζόαν Μπαέζ, ο Μπόμπ Ντύλαν (Bob Dylan), Τόμ Πάξτον (Τom Paxton) κ.α. Ο Γούντι Γκάθρυ (Woodrow Wilson Guthrie) γεννήθηκε στις 14 Ιουλίου 1912 στο Οκεμαχ της Οκλαχόμα. Θα περάσει από πάρα πολλές δουλειές, λούστρος, εργάτης σε χοιροστάσιο, κηπουρός, μαραγκός, κ.α. Είναι δημιουργός του «This land is your land»(Αυτή η γη είναι δική σου γη) που θεωρείται ύμνος της αμερικανικής εργατικής τάξης. Έχει γράψει πάνω από 600 τραγούδια. Το 1935 καταστροφικές αμμοθύελλες θα πλήξουν την περιοχή των Μεγάλων Πεδιάδων και θα συμπληρώσουν την καταστροφή της οικονομικής κρίσης του 1929-1930, εξαφανίζοντας κάθε δυνατότητα οικονομικής επιβίωσης στις περιοχές εκείνες. Ο Γ.Γκάθρυ μαζί με άλλους «Οκι», όπως θα ονομαστούν, κάτοικοι δηλαδή της Οκλαχόμα ή αλλιώς «πρόσφυγες της αμμοθύελλας» θα μεταναστεύσουν στην Καλιφόρνια. Το 1937 πιάνει δουλειά στον τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό του Λος Άντζελες. Το 1940 θα βρεθεί στη Ν.Υόρκη. Εδώ θα έρθει σε επαφή με την προοδευτική διανόηση της Ν. Υόρκης, καλλιτέχνες, λογοτέχνες, ποιητές, μουσικούς, πολλοί από αυτούς κομμουνιστές. Εδώ θα κυκλοφορήσει και ο πρώτος του δίσκος «Dust Bowl Ballads»-«Γαβάθες της Σκόνης» με θέμα τις εμπειρίες τις δικές του και χιλιάδων άλλων συμπατριωτών του από την Οκλαχόμα, από την Μεγάλη Ξηρασία και τις καταστροφικές αμμοθύελλες. Στη Ν.Υόρκη θα συναντήσει τον Πήτ Σήγκερ, άλλη μια εμβληματική μορφή του αμερικανικού εργατικού τραγουδιού ή του τραγουδιού διαμαρτυρίας (protest folk ). Μαζί με τους Millard Lampell και Lee Hays θα δημιουργήσουν το συγκρότημα Almanac Singers ένα πολιτικά στρατευμένο συγκρότημα με τραγούδια αντιπολεμικά, αντιφασιστικά, τραγούδια για κοινωνικούς και εργατικούς αγώνες. Το συγκρότημα θα διαλυθεί το 1943. Στη διάρκεια του Β’ΠΠ, ο Γ.Γκάθρυ θα υπηρετήσει στο Εμπορικό Ναυτικό. Την εποχή του Μακαρθισμού θα μπει και αυτός στη «μαύρη λίστα» μαζί με χιλιάδες άλλους. Άλλα άλμπουμ του είναι τα Bonneville Songs, τα Sacco Vanzetti Ballads κ.ά. Θα πεθάνει στη Ν.Υόρκη στις 3 Οκτωβρίου 1967 σε ηλικία 55 ετών έχοντας αφήσει πίσω του ένα τεράστιο έργο. Τραγούδια όπως το «The Union Maid»-«Το κορίτσι του συνδικάτου», «1913 Massacre»- «1913 Σφαγή», «Red River Valley»- Η κοιλάδα του Κόκκινου ποταμού», «This Land is your Land»-«Αυτή η γη είναι δική σου γη», τα «Miners songs»- «Τραγούδια των ανθρακωρύχων» κ.ά. Και πάνω από όλα θα αφήσει πίσω του μια ολόκληρη γενιά νέων καλλιτεχνών που θα ακολουθήσουν τα βήματα του. Η επόμενη εμβληματική φιγούρα του αμερικάνικου εργατικού τραγουδιού και του τραγουδιού διαμαρτυρίας μετά τον Γ.Γκάθρυ είναι ο Πήτ Σήγκερ. Γεννήθηκε το 1919. Τις δεκαετίες του ’40 και του’50 θα τραγουδήσει για το εργατικό κίνημα, τον πόλεμο ενάντια στο φασισμό, τη δεκαετία του ’60 θα τραγουδήσει ενάντια στον πόλεμο και το ρατσισμό, υπέρ του αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πρωτοστάτης στο αντιπολεμικό κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Μέλος του ΚΚ ΗΠΑ, θα καταδικαστεί σε φυλάκιση γιατί θα αρνηθεί να καταθέσει στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών την περίοδο της παράνοιας του Μακαρθισμού. Το 1948 θα δημιουργήσει το συγκρότημα «Weavers». Το Σεπτέμβριο του 1948 θα γράψει το εμβληματικό «We Shall Overcome»-«Θα το ξεπεράσουμε», μια διασκευή από παλιούς θρησκευτικούς ύμνους, που θα γίνει ύμνος του αγώνα για κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. Θα ηχογραφήσει περισσότερα από 100 άλμπουμ. Πέθανε στη Ν. Υόρκη σε ηλικία 94 ετών μόλις το 2014. Μετά τον πόλεμο, αναπτύσσεται στις ΗΠΑ ένα κίνημα λαϊκού τραγουδιού με έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά, που θα ονομαστεί «People’s Song» -«Τραγούδια του Λαού», το οποίο θα εκδίδει και ένα μηνιαίο δελτίο. Ένα κίνημα που με τα τραγούδια του θα παλέψει για τα δικαιώματα των εργαζομένων, των μαύρων, ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις, ενάντια στην ατομική βόμβα, υπέρ της ειρήνης και της αδελφοσύνης των λαών. Μέσα από το μηνιαίο δελτίο, ο αμερικανικός λαός θα γνωρίσει, εκτός από την ντόπια λαϊκή παράδοση, τραγούδια του εμφυλίου της Ισπανίας, τραγούδια του απελευθερωτικού αγώνα της Κίνας, παρτιζάνικα τραγούδια από την Γιουγκοσλαβία, τη Γαλλία, τη Σ. Ένωση. Τη δεκαετία του ’50 το τραγούδι διαμαρτυρίας θα γνωρίσει σοβαρή κάμψη. Η κυριαρχία του Μακαρθισμού, το κυνήγι κάθε προοδευτικής φωνής με την κατηγορία του κομμουνιστή και του «πράκτορα» της Σ. Ένωσης δεν θα αφήσουν χώρο για καμμιά προοδευτική φωνή. Ήδη όμως από το 1957, οι ΗΠΑ του Αιζενχάουερ δείχνουν τα πρώτα σημάδια κρίσης. Η οικονομική πτώση δημιουργεί 5 εκατ. ανέργους. Οι μέρες της παντοδυναμίας του γερουσιαστή Μακάρθυ τελειώνουν, 2.000 Αμερικανοί επιστήμονες παίρνουν θέση ενάντια στα ατομικά πειράματα. Τον Οκτώβριο του 1957 εκτοξεύεται στο διάστημα ο πρώτος Σοβιετικός δορυφόρος, ο Σπούτνικ. Το 1956 ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ οργανώνει στο Μοντγκόμερυ μποϋκοτάζ των λεωφορειακών γραμμών ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις. Ξεκινάει μια νέα περίοδο αναβίωσης του τραγουδιού διαμαρτυρίας. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την αναγέννηση του τραγουδιού διαμαρτυρίας θα παίξει το 1964 η πλατιά διαμαρτυρία ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Η Τζόαν Μπαέζ θα κάνει την εμφάνισή της στο φεστιβάλ του Νιούπορτ το 1959. Γεννήθηκε στη Ν. Υόρκη στις 9 Ιανουαρίου 1941. Θα περπατήσει μαζί με τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και χιλιάδες άλλους στις 28 Αυγούστου 1963, στην «Πορεία της Ουάσινγκτον» για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις φυλετικές διακρίσεις, όπου και θα τραγουδήσει. Το βράδυ στις 24 Μαρτίου 1965 θα τραγουδήσει στο Μοντγκόμερυ της Αλαμπάμα σε μια από τις πορείες που έγιναν για τη δολοφονία του Αφροαμερικανού αγωνιστή Τζίμμυ Λη Τζάκσον (Jimmie Lee Jackson) το Φεβρουάριο του 1965 στο Μάριον της Αλαμπάμα από αστυνομικούς. Θα έχει ενεργή συμμετοχή στο αντιπολεμικό κίνημα στη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ, στο κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και κατά των φυλετικών διακρίσεων, θα συλληφθεί και θα φυλακιστεί. Τα τραγούδια της έχουν αγγλικούς ή ισπανικούς στίχους. Το 1971 στο Greek Theatre στο Μπέρκλει μαζί με τον Ζύλ Ντασέν, τη Μελίνα Μερκούρη και άλλους, θα τραγουδήσει ενάντια στη δικτατορία των συνταγματαρχών. Eχει ηχογραφήσει πάνω από 30 άλμπουμ. Οι ερμηνείες της με εκείνη την κρυστάλλινη φωνή της θα αφήσουν εποχή. Ο Μπομπ Ντύλαν γεννήθηκε στις 24 Μαΐου 1941 στο Ντουλούθ (Duluth) της Μιννεσότα. Το όνομα του είναι Ρόμπερτ Αλλεν Ζίμμερμαν. Το 1962 θα κυκλοφορήσει το πρώτο του άλμπουμ με τραγούδια όπως το (Talking New York), (Song for Woody)-«Τραγούδια για τον Γούντυ», φόρο τιμής στο Γ.Γκάθρυ και διασκευές όπως το πασίγνωστο «The house of the Rising Sun»- «Το σπίτι του Ανατέλλοντος Ηλίου». Το 1963 κυκλοφορεί το δεύτερο άλμπουμ ”The Freewheelin’ Bob Dylan” με τραγούδια όπως το (Blowin’ in the wind)-«Φυσάει ο άνεμος». Τα τραγούδια του Ντύλαν για χιλιάδες νέους ενσάρκωναν την διαμαρτυρία, την αμφισβήτηση. Ήταν η φωνή για κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Τραγούδια όπως το «Blowin’ in the wind»-«Φυσάει ο άνεμος» (1963), «Masters of War»- «Άρχοντες του πολέμου» (1963), «Oxford town» (1963). Αναφέρεται στον James Meredith, τον πρώτο μαύρο φοιτητή που έγινε δεκτός στο πανεπιστήμιο του Μισισιπή το 1962 και τις ταραχές που προκάλεσαν λευκοί ρατσιστές φοιτητές. «The Lonesome Death of Hattie Carroll»- «Ο μοναχικός θάνατος της Χάτι Κάρολ» (1964) αναφέρεται σε μια 51 ετών μαύρη μπαργούμαν, μητέρα 10 παιδιών που δολοφονήθηκε στη Βαλτιμόρη στο Μέριλαντ από έναν πλούσιο λευκό κτηματία που καταδικάστηκε μόνο σε 6 μήνες φυλακή. «Τhe times they are a changing»-«Οι καιροί αλλάζουν» (1964), «Hurricane» (1976). Τραγούδι για τον Ρούμπιν Κάρτερ ή Τυφώνα μαύρο πυγμάχο, που θα κάνει 20 χρόνια φυλακή, κατηγορούμενος για ανθρωποκτονία, ενώ ήταν αθώος. Το 1963 οι Φιλ Οξ και Μπόμπ Γκίμπσον θα γράψουν το «Ballad of Medgar Evers». Το τραγούδι είναι αφιερωμένο σε δυο δολοφονημένους Αφροαμερικανούς. Τον 14 ετών Εμετ Τίλλ (Emmet Till), που δολοφονήθηκε στις 28 Αυγούστου 1955, και τον Μέντγκαρ Ηβερς (Medgar Evers), αγωνιστή του κινήματος ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις, που δολοφονήθηκε στις 12 Ιουνίου 1963. Το 1964 ο Φίλ Οξ θα γράψει το αντιπολεμικό « I ain’t marchin’ anymore»- «Δεν πολεμάω πια».
ΕΛΛΑΔΑ
Ο λαός μας έζησε πολλές τραγικές περιπέτειες στη μακραίωνη ιστορία του. Σκλαβιές, ξεσηκωμούς, επαναστάσεις. Όλες αυτές τις περιπέτειες τις έκανε τραγούδι, ποιήματα, θούρια, εμβατήρια. Από το θούριο του Ρήγα, τα δημοτικά, τα αντάρτικα. Την περίοδο της Βαυαροκρατίας ο θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και δημοσιογράφος Σοφοκλής Καρύδης, γιός του Κων/νου Καρύδη, ράφτη και αγωνιστή του ’21, θα γράψει το γνωστό επαναστατικό τραγούδι «Έως πότε η ξένη ακρίδα…», που θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Φως», θα γίνει σημαία του αντιοθωνικού αγώνα και φυσικά θα είναι παράνομο. Παραλλαγή αυτού του τραγουδιού θα τραγουδιέται τον καιρό της Κατοχής και μάλιστα το 6ο Σύνταγμα Κορινθίας του ΕΛΑΣ θα το τραγουδάει και μεταφρασμένο στα αρβανίτικα. Από το 1870 και μετά, αρχίζει να διαμορφώνεται στη χώρα μας το εργατικό κίνημα και ξεσπάνε οι πρώτες απεργίες. Οι συνεχείς αγώνες των εργατών για την καλυτέρευση της ζωής τους θα συγκινήσουν και θα εμπνεύσουν την προοδευτική διανόηση. Το 1876 ο νεαρός φιλόλογος Κ. Ζήσιου δημοσιεύει στην εφημερίδα «Εργάτης» στην Αθήνα ένα ποίημα για την καταπίεση και τη δύσκολη ζωή του εργάτη. Ο Πατρινός Βασίλης Δουδούμας δικηγόρος και λογοτέχνης, θα δημοσιεύσει στην εφημερίδα «Φως» στην Πάτρα πολλά ποιήματα που πολλά από αυτά θα μελοποιηθούν. Ανάμεσα στα άλλα το «Σηκωθείτε». Ο Δουδούμας έγραψε ακόμα τον ύμνο της Σοσιαλιστικής Αδελφότητας Πατρών «Εμπρός παιδιά της λευτεριάς…», μετέφρασε στα ελληνικά τη Μασσαλιώτιδα και πολλά ακόμα ξένα τραγούδια. Ο ποιητής Ρήγας Γκόλφης θα διασκευάσει στα ελληνικά τη «Διεθνή» του Ευγ.Ποτιέ, και θα γράψει πολλά ακόμα τραγούδια με θέμα τους αγώνες των εργατών όπως «Οι σκλάβοι της γης», «Πρωτομαγιά», «Απεργία» κ.α. Ο Κωστής Παλαμάς θα γράψει το «Σηκωμό του Προλετάριου» και το 1910 το «Τραγούδι του Εργάτη». Πολλοί προοδευτικοί λογοτέχνες και ποιητές θα εμπνευστούν από τους αγώνες της εργατικής τάξης. Κωστής Παλαμάς (1859-1943), Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867-1951), Κώστας Χατζόπουλος (1868-1920), Κων/νος Θεοτόκης(1872-1923), Κώστας Παρορίτης (1878-1931), Δημοσθένης Βουτυράς (1872-1958). Πολλοί από αυτούς θα υποτάξουν την πένα και το ταλέντο τους στην υπηρεσία της εργατικής τάξης και του λαού. Αναμφίβολα ξεχωρίζει ο Κώστας Βάρναλης (1884-1974) που την προηγούμενη χρονιά συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από το θάνατο του. Η Οκτωβριανή Επανάσταση, η ίδρυση της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) και η δημιουργία του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (ΣΕΚΕ) του κατοπινού ΚΚΕ το 1918 θα δώσουν καινούρια ώθηση και ορμή στους εργατικούς και λαϊκούς αγώνες. Ο διπλασιασμός σχεδόν της χώρας μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913), με την προσάρτηση της Ηπείρου και της Μακεδονίας, η εγκατάσταση 1.200.000 προσφύγων έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση των πρώτων υλών και του εργατικού δυναμικού. Η βιομηχανία και η βιοτεχνία αναπτύσσονται. Μόνο μεταξύ 1924-1929 ιδρύονται στην Ελλάδα 18.000 περίπου καινούριες βιοτεχνικές και βιομηχανικές μονάδες. Οι δεκαετίες του ’20 και του ’30 είναι δεκαετίες ανόδου για το εργατικό, λαϊκό και κομμουνιστικό κίνημα. Η κυβέρνηση Βενιζέλου τρομοκρατημένη από την Οκτωβριανή Επανάσταση, την ύπαρξη πλέον της Σ. Ένωσης και την άνοδο του λαϊκού κινήματος θα περάσει το 1929 τον νόμο 4229/29 για «την προστασία του κοινωνικού καθεστώτος από τον κίνδυνο του κομμουνισμού» το γνωστό «ιδιώνυμο». Πολλά τραγούδια και ποιήματα γράφονται τότε για εργατικά θέματα, για την κοινωνική αδικία, για τη φτώχεια, τη μετανάστευση, τα επαγγέλματα, και μέχρι το 1937, όταν η Μεταξική δικτατορία θα δημιουργήσει τις επιτροπές λογοκρισίας, που δεν θα λογοκρίνουν μόνο τους στίχους και τη θεματολογία, αλλά και τις μουσικές κλίμακες για να προσαρμοστεί η ελληνική μουσική στην Ευρωπαϊκή και να απομακρυνθεί από οποιονδήποτε ήχο ή μελωδία θυμίζει Ανατολή. Ο Βάρναλης θα γράψει το 1922 τα ποιήματα «Φως που Καίει», «Οι Μοιραίοι». Μέρος του ποιήματος θα μελοποιηθεί το 1964 από τον Μίκη Θεοδωράκη για τα 80χρονα του ποιητή και θα τραγουδηθεί με τρόπο μοναδικό από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Το 1927 ο Βάρναλης γράφει το «Σκλάβοι Πολιορκημένοι». Γράφονται πολλά λαϊκά τραγούδια για τα διάφορα επαγγέλματα. Επαγγέλματα της θάλασσας, επαγγέλματα που αφορούν τις μεταφορές, το λιανεμπόριο, την παροχή υπηρεσιών, τη διανόηση. Τραγούδια για εργάτες και μεροκαματιάρηδες, τραγούδια για επαγγέλματα που δεν υπάρχουν σήμερα όπως ο αραμπατζής, ο καμηλιέρης, ο γανωτής. Το 1932 ο Παναγιώτης Τούντας γράφει τον «Εργάτη». «Εκατό δραχμές τη μέρα….» όπου είναι φανερός ο θαυμασμός του δημιουργού για το προλεταριάτο. Εκείνη την περίοδο γράφεται και το τραγούδι «Μπεζεντάκος» πάνω σε παλιά ρωσική μελωδία. Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος, μέλος του ΚΚΕ κρατούνταν στις φυλακές Συγγρού κατηγορούμενος για το φόνο του αστυνομικού Γυφτοδημόπουλου. Θα δραπετεύσει με μυθιστορηματικό τρόπο και θα σκοτωθεί αργότερα στον Ισπανικό εμφύλιο με το βαθμό του ταγματάρχη. Το αποκορύφωμα των εργατικών κινητοποιήσεων στην περίοδο του Μεσοπολέμου έρχεται τον Μάιο του 1936 με τα γεγονότα της Θες/νίκης. Ο Γιάννης Ρίτσος συγκλονισμένος από τη σκηνή της μάνας του νεκρού σοφέρ, του 27χρονου Τάσου Τούση, να σπαράζει πάνω από τον νεκρό γιό της, θα γράψει κλεισμένος στη σοφίτα του μέσα σε τρία 24ωρα τον «Επιτάφιο». Θα τον μελοποιήσει πολύ αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης και θα τον τραγουδήσει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Η ερμηνεία του θα μείνει αξεπέραστη.
ΤΑ ΑΝΤΑΡΤΙΚΑ
Τον Οκτώβριο του 1940 η πατρίδα μας δέχεται την επίθεση της φασιστικής Ιταλίας του Μουσολίνι και από τον Απρίλιο του 1941 ξεκινάει για το λαό μας η σκληρή, μαύρη, Τριπλή Κατοχή, Γερμανική, Ιταλική, Βουλγάρικη. Σύντομα ιδρύεται το ΕΑΜ, αμέσως μετά ο ΕΛΑΣ και με ψυχή και αιμοδότη το ΚΚΕ και τους κομμουνιστές θα ξετυλιχτεί το έπος της αντίστασης. Το έπος της αντίστασης έχει και τα τραγούδια του, τα αντάρτικα. Γράφτηκαν και τραγουδήθηκαν εκατοντάδες αντάρτικα τραγούδια. Από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα. Τραγούδια στα Ποντιακά, στα Αρβανίτικα. Τραγούδια για το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, το ΕΛΑΝ, την Εθνική Αλληλεγγύη, τραγούδια για την ΟΚΝΕ, το Νίκο Ζαχαριάδη, τον Άρη Βελουχιώτη, το Γοργοπόταμο. Είναι γραμμένα από ανώνυμους και επώνυμους καλλιτέχνες, ποιητές τη Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, το Νίκο Καρβούνη, τον Βασίλη Ρώτα, τον Μενέλαο Λουντέμη, μελοποιημένα από μουσικούς όπως ο Νίκος Τσάκωνας, ο Αστραπόγιαννος, ψευδώνυμο του μουσικοσυνθέτη Άκη Σμυρναίου-πραγματικό όνομα Γαληνός Κιοσόγλου, ο Φοίβος Ανωγειανάκης, ο Αλέκος Ξένος. «Ο ύμνος του ΕΛΑΣ» σε στίχους της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη και μουσική του Νίκου Τσάκωνα, το «Στ’ άρματα στ’ άρματα» σε στίχους του Νίκου Καρβούνη και μουσική του Αστραπόγιαννου, «Ο Ύμνος της ΕΠΟΝ» σε στίχους της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη που μελοποιήθηκε σε δυο εκδοχές. Μία από τον Φοίβο Ανωγειανάκη και μια από τον Αλέκο Ξένο. «Το τραγούδι του ΕΑΜ» σε στίχους και μουσική Βασίλη Ρώτα. Γράφτηκαν και τραγουδήθηκαν ακόμα Μανιάτικα μοιρολόγια, τραγούδια της φυλακής, τραγούδια για τη Μέση Ανατολή, που τα τραγουδούσαν οι αγωνιστές που πήραν μέρος στο κίνημα της Μέσης Ανατολής που γύρισαν από την έρημο και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου τους είχαν κλεισμένους οι Άγγλοι. Πολλά από αυτά είναι μεταπλάσεις ξένων επαναστατικών ή λαϊκών τραγουδιών κυρίως ρωσικών ή μεταπλάσεις δημοτικών τραγουδιών.
Εκτός όμως από τα αντάρτικα τραγούδια, που έτσι και αλλιώς αποτελούν τον κύριο όγκο εκείνης της περιόδου, γράφτηκαν και άλλα τραγούδια από γνωστούς συνθέτες του λαϊκού τραγουδιού με θέμα την αντίσταση. Ο Μάρκος Βαμβακάρης θα γράψει το «Χαϊδάρι», ο Τσιτσάνης το «Αιώνες πέρασαν με νεκρικά σκοτάδια….», ο Μαρίνος Γαβριήλ το «ΕΑΜ ελεύθερο πουλί…», ο Σπύρος Καλφόπουλος «Το αντάρτικο εφούντωσε», ο Δημήτρης Γκόγκος ή Μπαγιαντέρας το «Σου στέλνω χαιρετίσματα απ’ τα βουνά μανούλα…», το «Φόρεσε αντάρτη τ’ άρματα», «Στη σκλαβωμένη Ελλάδα μας τα βράδια….» αναμφίβολα ένα από τα ωραιότερα λαϊκά τραγούδια που γράφτηκαν εκείνη την περίοδο. Ο Μιχάλης Γενιτσαρής θα γράψει το «Σαλταδόρο», το «Στέλιος Καρδάρας» κ.α. Ο Στέλιος Σπανός ή Καρδάρας ήταν ένας από τους ηρωικότερους μαχητές του ΕΛΑΣ Κοκκινιάς. Αρχικά σαλταδόρος έκλεβε όπλα για τον ΕΛΑΣ. Θα διακριθεί στη μάχη της Κοκκινιάς 6-8 Μαρτίου 1944. Η αναφορά του 6ου Ανεξάρτητου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Πειραιά στις 10 Μαρτίου 1944 προς το Α’ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ επί των γεγονότων της Κοκκινιάς γράφει: «Μαχητής Καρδάρας, παληκάρι έξυπνο πολέμησε σα λεοντάρι, εσκότωσε τρεις και ετραυμάτισε πέντε….». Την Παρασκευή 18 Αυγούστου 1944, μετά από συμπλοκή με ταγματασφαλίτες, θα πιαστεί τραυματισμένος και θα εκτελεστεί σε ηλικία 18 χρονών. Ο Μιχάλης Γενιτσαρής θα παρουσιάσει το τραγούδι για πρώτη φορά στην κεντρική πλατεία της Κοκκινιάς, στις εκδηλώσεις για την Απελευθέρωση. Στον εμφύλιο οι αντάρτες του ΔΣΕ θα τραγουδάνε τα τραγούδια της εαμοελασίτικης αντίστασης, αλλά βγαίνουν και καινούρια όπως ο «Ύμνος του ΔΣΕ». Η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη θα γίνει τραγούδι. «Τον ξέρουνε τα ελάτια τα πλατάνια…». Παράλληλα, λαϊκοί συνθέτες προερχόμενοι κυρίως από το χώρο της αριστεράς, παρά την ασφυκτική λογοκρισία, προσπαθούν να αποτυπώσουν στα τραγούδια τους τη νέα κατάσταση. Ο Απόστολος Καλδάρας βλέποντας στο μισοσκόταδο τις σιλουέτες κάποιων κρατουμένων αγωνιστών στο Γεντί Κουλέ θα εμπνευστεί το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», που το 1949 με διαταγή της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών θα απαγορευτεί. Ο Βασίλης Τσιτσάνης το «Κάποια μάνα αναστενάζει» που θα το τραγουδάνε με παραλλαγές οι εξόριστοι στη Μακρόνησο και στην Ικαρία κ.α. Με το τέλος του εμφυλίου, θρονιάζεται στην πατρίδα μας ο νέος επικυρίαρχος, οι ΗΠΑ, και επιβάλλεται ένας ασφυκτικός πολιτικός, κοινωνικός και πολιτιστικός κλοιός. Η δεκαετία του ’50 είναι περίοδο παρακμής για το εργατικό, πολιτικό αλλά και το λαϊκό τραγούδι. Ξεχωρίζουν «Οι Φάμπρικες» του Βασίλη Τσιτσάνη «Γειά σου περήφανη και αθάνατη εργατιά….» το 1950. Το 1956 στη συλλογή «Ποιητικά» δημοσιεύεται η «Μπαλάντα του Κυρ Μέντιου» του Κώστα Βάρναλη. Θα μελοποιηθεί το 1974 από τον Λουκά Θάνο και θα το πρωτοτραγουδήσει με ανεπανάληπτο και αξεπέραστο τρόπο ο αρχάγγελος της Κρήτης, ο Νίκος Ξυλούρης, το 1978. Το 1959 ηχογραφείται από τον Μίκη Θεοδωράκη ο «Επιτάφιος». Τα επόμενα χρόνια ηχογραφούνται σπουδαία έργα του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι και, από το 1962 και μετά, θα εμφανιστεί μια ολόκληρη νέα γενιά δημιουργών καλλιτεχνών, κυρίως από το χώρο της αριστεράς και μέχρι το 1967 θα δημιουργήσει πολλά αξιόλογα έργα που θα γίνουν σύμβολα των νέων αγώνων που ξεδιπλώνονται. Ο λαϊκός συνθέτης Μαρίνος Γαβριήλ ή Μαρινάκης θα γράψει το χαρακτηριστικό «ΝΑΤΟ» «Γάλλοι, Εγγλέζοι, Γερμανοί, και σεις Αμερικάνοι, αφήστε την Ελλάδα μας, τον πόνο της να γειάνει… Θα διώξω και τις βάσεις τους θα φύγω και απ’ το ΝΑΤΟ..» Την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών, μέσα στα πλαίσια που επέτρεπε η χουντική λογοκρισία, αυτή η νέα γενιά καλλιτεχνών δημιουργών μαζί με νεότερους θα δημιουργήσουν πολλά αξιόλογα έργα. Ο Μίκης Θεοδωράκης από το Παρίσι γράφει έργα αντιστασιακού χαρακτήρα. Στις εξεγέρσεις της Νομικής και του Πολυτεχνείου θα τραγουδηθεί πλατιά από τους εξεγερμένους φοιτητές το «Πότε θα κάνει ξαστεριά», επαναστατικό τραγούδι που έχει τις ρίζες του στη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866. Στη μεταπολίτευση το λαϊκό κίνημα που αναπτύσσεται δίνει τροφή και έμπνευση σε πλειάδα δημιουργών, καλλιτεχνών, παλαιότερων αλλά και νεότερων και το εργατικό και πολιτικό τραγούδι γνωρίζει νέα άνθηση.
Όπου αναπτύχθηκαν μεγάλοι εργατικοί, λαϊκοί και επαναστατικοί αγώνες αναπτύχθηκε και το εργατικό και επαναστατικό τραγούδι. Όσο οι λαοί και οι καταπιεσμένοι όπου γης θα αγωνίζονται ενάντια στον ιμπεριαλισμό, τον πόλεμο και την καταπίεση, πάντα θα ξεπηδάνε μέσα από τα σπλάχνα τους τροβαδούροι και τραγουδιστάδες για να τραγουδήσουν, να δώσουν θάρρος, κουράγιο, να υμνήσουν τα κατορθώματα, τις νίκες, αλλά και τις ήττες, τους νεκρούς ήρωες. Από τα τραγούδια της Μεξικάνικης Επανάστασης με πιο γνωστό το «La Cucaracha»-«Η Κατσαρίδα». Συμβολικά ο στρατιώτης του κυβερνητικού στρατού. Με ελαφριά μελωδία και σατιρικούς στίχους. Τραγουδιέται μέχρι σήμερα. Έχει αναρίθμητους στίχους γιατί σε κάθε ευκαιρία προστίθονταν και άλλοι. Τα επαναστατικά τραγούδια των Ιρλανδών ενάντια στους Βρετανούς κατακτητές, τα παρτιζάνικα τραγούδια των ευρωπαϊκών λαών ενάντια στη Γερμανική Κατοχή στο Β’Π.Π. Τα Ιταλικά επαναστατικά τραγούδια με πιο γνωστά το «Bandiera Rossa»-«Κόκκινη σημαία». Το εμβατήριο του επαναστατικού κινήματος στην Ιταλία. Αγνώστου δημιουργού. Και το «Bella Ciao». Το πιο γνωστό παρτιζάνικο Ιταλικό τραγούδι. Επίσης αγνώστου δημιουργού. Η μελωδία του προέρχεται μάλλον από παλιό ιταλικό παραδοσιακό τραγούδι. Διασκευάστηκε σε πάρα πολλές γλώσσες, ευρωπαϊκές ακόμα και στα Ιαπωνικά, Κινεζικά και Κουρδικά. Τα Ισπανικά επαναστατικά τραγούδια, τα τραγούδια της Παλαιστινιακής αντίστασης κ.α. Όπως έχει πει ο μεγάλος Σοβιετικός συνθέτης, ο Σοστακόβιτς «Κάθε φορά που η ανθρωπότητα κάνει ένα βήμα προς τα μπρός, οι μουσικοί είναι στην πρώτη γραμμή ανάμεσα στους σημαιοφόρους. Δίνουν δύναμη στους γενναίους αγωνιστές, συνεφέρνουν τους αδύνατους και ενθαρρύνουν τους διστακτικούς. Η μεσαιωνική φεουδαρχική κοινωνία καταστράφηκε από τον εξεγερτικό ρυθμό της Μασσαλιώτιδας. Οι αλυσίδες της καπιταλιστικής καταπίεσης έσπασαν σε κομμάτια από τη ρωμαλέα μελωδία της Διεθνούς».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γειά σου περήφανη και αθάνατη εργατιά, ΓΣΕΕ, Αθήνα, Ιανουάριος 2000
Ρεμπέτικη Ανθολογία, τόμ Α&Β, Τάσος Σχορέλης, Πλέθρον, Αθήνα, 1981
Ρεμπέτικο και πολιτική, Νέαρχος Γεωργιάδης, Σύγχρονη Εποχή, 2009
Ιστορία του Ελληνικού εργατικού κινήματος, Γιάννης Κορδάτος, Μπουκουμάνη, 1972
Τραγούδια της Εθνικής μας αντίστασης, Έκδοση Δημοκρατικής Κίνησης νέων Παγκρατίου, Σεπτεμβρίου 1975
Το αντάρτικο και το επαναστατικό τραγούδι, ΜΝΗΜΗ, ΑΘΗΝΑ 1977
Μπόμπ Ντύλαν, Τζο Χίλλ, Γούντυ Γκάθρυ Ουμπέρτο Φιόρι, ΝΕΦΕΛΗ, 1981
Country music, Μαριάνο Ντε Σιμόνε, Στάχυ, 1991
Άπαντα Λένιν, «ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΠΟΤΙΕ», τομ 22
Θανάσης Κοντοφάκας
