Τον τελευταίο μήνα οι Έλληνες φοιτητές φαίνεται να ξαναβρήκαν το μαχητικό τους πνεύμα, κρίνοντας μεταξύ άλλων από τις πολλές γενικές συνελεύσεις. Αυτό δεν είναι καθόλου παράδοξο δεδομένων των καταστροφικών συνεπειών που θα έχει η μεταρρυθμιστική πολιτική Μητσοτάκη αν υλοποιηθεί. Εδώ και χρόνια, οι Έλληνες φοιτητές που έχουν κάποιες οικονομικές προϋποθέσεις, θεωρούν τα βορειοευρωπαϊκά πανεπιστήμια μια εναλλακτική λύση. Μια υποψήφια χώρα είναι η Ολλανδία εξαιτίας των σχετικά χαμηλών διδάκτρων της. Παρότι πολλοί Έλληνες έχουν την εντύπωση ότι ο ευρωπαϊκός βοράς προσφέρει καλύτερη εκπαίδευση, δεν πρέπει να παραγνωρίσουν το γεγονός ότι τα ολλανδικά πανεπιστήμια είναι φορείς αντίστοιχα πολλών προβλημάτων.
Η Ολλανδία είναι ένας από τους πιο πρόθυμους αποδέκτες της εκπαιδευτικής πολιτικής της ΕΕ. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι υπήρξε μία από τις χώρες που εφάρμοσε άμεσα και πρόθυμα τις μεταρρυθμίσεις που προέβλεπε η διακήρυξη της Μπολόνια το 1999. Εξάλλου, αυτό ήταν και ένας εξαίρετος τρόπος για να προσελκύσει λαμπρά μυαλά από την ανατολική και νότια Ευρώπη, και ενδεχομένως να τα πείσει να παραμείνουν και να εργαστούν στην Ολλανδία. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές είχαν στόχο να κάνουν τα πτυχία και τα προγράμματα σπουδών πιο ευέλικτα, και, μαζί με αυτά, να κάνουν πιο ευέλικτους και τους υποψήφιους εργαζόμενους που κατείχαν τα πτυχία αυτά.
Οι ξένοι φοιτητές που μπαίνουν σε ένα ολλανδικό πανεπιστήμιο θα αντικρίσουν καθαρούς διαδρόμους και μοντέρνες αίθουσες με ηλεκτρονικούς πίνακες. Στην βιβλιοθήκη, σύγχρονους υπολογιστές, αστραφτερή αρχιτεκτονική βασισμένη στο γυαλί, καθαρές τουαλέτες με αυτόματα φώτα και ενίοτε απαλή μουσική. Στους τοίχους: μόνον κάποιες επίσημες ανακοινώσεις. Θα έμπαινε κανείς στον πειρασμό να σκεφτεί: αυτά μοιάζουν πράγματι με σύγχρονα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Ωστόσο, τα φαινόμενα, όπως θα πρέπει να γνωρίζει κάθε (υποψήφιος) ακαδημαϊκός πολίτης, μπορεί να απατούν.
Πίσω από την όμορφη βιτρίνα η οποία προσελκύει πολλούς ξένους φοιτητές, υπάρχουν πολλά προβλήματα. Ένα από αυτά είναι τα δίδακτρα, τα οποία, μπορεί μεν να μην είναι τόσο υψηλά όσο λ.χ. του Ηνωμένου Βασιλείου, ωστόσο αποτελούν ένα σημαντικό εμπόδιο για τους φοιτητές που προέρχονται από λαϊκά στρώματα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια οι φοιτητές έπαιρναν μικρές κρατικές υποτροφίες, αλλά αυτές πλέον έχουν καταργηθεί. Τώρα οι φοιτητές εξαναγκάζονται να πάρουν κρατικά δάνεια, το οποία μεταφράζονται σε χρέος δεκάδων χιλιάδων ευρώ σε βάρος των φοιτητών κατά την αποφοίτησή τους και πριν καλά καλά πιάσουν την πρώτη τους δουλειά. Δεν υπάρχουν καθόλου εστίες, οπότε όλοι οι φοιτητές είναι ελεύθεροι να δοκιμάσουν την τύχη τους στο ιδιωτικό πεδίο ενοικίασης ακινήτων. Ένας σταθερά αυξανόμενος αριθμός από φοιτητές απλώς μένει με τους γονείς τους ως τα 30 του σχεδόν χρόνια. Επίσης, οι φοιτητές πληρώνουν για τα βιβλία τους και τα συγγράμματα μελέτης τους, όπως και για τα γεύματά τους. Οι φοιτητικές καντίνες, στο βαθμό που ακόμη υφίστανται, έχουν ανατεθεί ως προς την εμπορική διαχείρησή τους σε τρίτα μέρη, όπως τα Starbucks.
Βέβαια, κάτω από οικονομική πίεση δεν βρίσκονται μόνον οι φοιτητές. Η ποιότητα της εκπαίδευσης επίσης έχει χτυπηθεί από την προϊούσα ιδιωτικοποίηση. Υπό το βάρος της κρατικής πίεσης προκειμένου για την ταχύτερη δυνατή αποφοίτηση των φοιτητών (η οποία θυμίζει αρκετά την πρόταση του «ν+2» της Νέας Δημοκρατίας, σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα), πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν μειώσει την απαιτούμενη μελέτη για κάθε αντικείμενο προσπαθώντας να στριμώξουν όσο πιο πολλά μαθήματα σε όσο πιο μικρό χρονικό διάστημα. Επιπροσθέτως, σε ό,τι αφορά στη διάρκεια σπουδών, τα περισσότερα προπτυχιακά προγράμματα μειώθηκαν από τετραετή σε τριετή, και τα μεταπτυχιακά από διετή σε μονοετή. Αναγνωρίζοντας σιωπηρά την πτώση της ποιότητας παρεχόμενης εκπαίδευσης εξαιτίας των μεταρρυθμίσεων, πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα έθεσαν ακόμη πιο αυστηρές προϋποθέσεις εισδοχής, όπως η υψηλή βαθμολογία και άλλα προσόντα.
Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η εκτεταμένη χρήση αγγλικών στα ολλανδικά πανεπιστήμια δεν προέρχεται από κάποιον ευγενών προθέσεων διεθνισμό. Οι Ολλανδοί που εμπορευματοποιούν τα πανεπιστήμιά τους απλώς επιχειρούν να προσελκύσουν ξένους φοιτητές που πληρώνουν δίδακτρα. Στη συγκυρία, τα ολλανδικά πανεπιστήμια κυνηγούν όλο και περισσότερο φοιτητές εκτός ΕΕ, οι οποίοι πληρώνουν 20.000 ευρώ και παραπάνω ανά έτος.
Μολονότι οι Ολλανδοί μιλούν τα αγγλικά συγκριτικά καλά, μια ακαδημαϊκού επιπέδου πραγμάτευση ενός επιστημονικού αντικειμένου είναι πάντοτε πιο εύκολη όταν γίνεται στη μητρική γλώσσα καθενός. Αυτό αποτελεί ακόμη ένα εμπόδιο για τις λαϊκές ολλανδικές οικογένειες, τα παιδιά των οποίων συχνά δεν έχουν ευχέρεια στην αγγλική γλώσσα. Ας μην αναφέρουμε πόσο παράλογο είναι για έναν Ολλανδό να μελετά -για να παραθέσουμε ένα παράδειγμα στη φιλολογία- ολλανδική ποίηση …στα αγγλικά.
Ένας ακόμη τρόπος με τον οποίον τα πανεπιστήμια καλύπτουν τα κενά από την σταθερά μειούμενη κρατική χρηματοδότηση, είναι οι συμφωνίες με επιχειρήσεις. Πλέον όλόκληρα παραρτήματα του πανεπιστημίου και έδρες καθηγητών χρηματοδοτούνται από εταιρίες όπως η Shell. Δεν τίθεται ερώτημα για το αν αυτό επηρεάζει την ποιότητα μιας ερεύνας και τα αποτελέσματά της. Ακόμη και πέρα από τους προφανείς υποψηφίους, όπως είναι το πεδίο της Χημείας, πολλές σχολές είναι πρόθυμες να προσελύσουν κονδύλια από εταιρίες. Κάποια τμήματα φιλοσοφίας πλέον έχουν αντικαταστήσει τους καθηγητές πολιτικής θεωρίας με εκείνους «οικονομικής ηθικής» για να δώσουμε ένα καλό παράδειγμα.
Όμως δεν ευθύνονται μόνο οι δεξίες πολιτικές της κυβέρνησης ή η ΕΕ για την κατάσταση αυτή. Οι Ολλανδοί φοιτητές δεν έχουν να αντιτάξουν σχεδόν καμία αντίσταση ή οργάνωση. Η μοναδική φοιτητική «ένωση», στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου ένωση, αλλά ένα de facto κομμάτι του υπουργείου Παιδείας. Οι φοιτητές δεν μπορούν να το αλλάξουν αυτό, καθώς η «ένωση» δεν δέχεται μέλη, ποσό δε μάλλον να τους δώσει δικαίωμα ψήφου. Σε επίπεδο λίγων συγκεκριμένων πανεπιστήμιων, οι πολιτικές των φοιτητών περιορίζονται στις επίσημες «επιτροπές αντιπροσώπευσης φοιτητών», όπου 10-15 καριερίστες πίνουν μια φορά τον μήνα τον καφέ τους με τη διοίκηση του πανεπιστημίου, αλλά κατά τα άλλα δεν έχουν καμία απολύτως άποψη στην πολιτική του πανεπιστημίου, ακόμα και αν το ήθελαν, και δεν συγκροτούν καμία διαδικασία συνέλευσης των φοιτητών. Πολιτικές δράσεις, όπως είναι το μοίρασμα φυλλαδίων κατά κανόνα απαγορεύονται.
Βέβαια, από καιρού εις καιρόν έχουν εκδηλωθεί μικρής κλίμακας κινητοποιήσεις ή ακόμη και καταλήψεις, αλλά οι Ολλανδοί φοιτητές δεν έχουν καταφέρει να ασκήσουν πίεση στην κυβέρνηση ή στο εκπαιδευτικό σύστημα πολλά χρόνια τώρα. Καταγράφεται μια εξαιρετική έλλειψη πολιτικής εμπειρίας, ενώ δεν υπάρχει παράδοση αγώνων. Άλλωστε, για κάποιες δεκαετίες (’70 και ’80 κυρίως) η κατάσταση ήταν αρκετά καλή για τους φοιτητές: δεν υπήρχαν δίδακτρα και μάλιστα λάμβαναν έναν μικρό «μισθό φοιτητή» για όσο σπούδαζαν. Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχουν φοιτητικές πολιτικές οργανώσεις για να μπορέσουν να χαράξουν κάποια κατεύθυνση, και, χωρίς αυτές, οι φοιτητικές διεκδικήσεις παραμένουν χωρίς καθοδήγηση, παροδικές και αναποτελεσματικές.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και μετά τις περικοπές στην χρηματοδότηση, η Ολλανδία ξοδεύει σίγουρα περισσότερα στην εκπαίδευση από την Ελλάδα. Ωστόσο, αν αυτά τα χρήματα πηγαίνουν στην διακόσμηση των διαδρόμων και στον σχεδιασμό πιασάρικων ιστοσελίδων αντί για καθηγητές και βιβλία, το όφελος για τους φοιτητές είναι μικρό.
Παρατηρώντας τα πολλά θέματα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι Ολλανδοί φοιτητές, είναι φανερό ότι έχουν ήδη χάσει πολλές μάχες, τις οποίες οι φοιτητές στην Ελλάδα σήμερα ακόμη δίνουν. Το πιο σημαντικό που οι φοιτητές στην Ελλάδα μπορούν να πάρουν από την σύγκριση είναι το ακόλουθο: η μόνη εγγύηση για ποιοτική εκπαίδευση για όλους δεν είναι η δημόσια χρηματοδότηση από μόνη της, αλλά πριν και πάνω απ’ όλα ο αγώνας. Εάν οι φοιτητές δεν ασκήσουν τις δικές τους πιέσεις, τα πανεπιστήμια θα υπηρετήσουν τα συμφέροντα εκείνων των εταιριών και των πολιτικών που θα το κάνουν. Βλέποντας την σημερινή κατάσταση στην Ολλανδία, οι φοιτητές πιθανότερα θα χάσουν πολλά περισσότερα μέχρι τη στιγμή που τελικώς θα επιχειρήσουν να αποκρούσουν την επίθεση.
Ρέμκο Μ.
Αναδημοσίευση από το νέο τεύχος του περιοδικού Πορεία που κυκλοφορεί.
