Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό Πορεία, τεύχος 51, που κυκλοφορεί
Το θέμα των αμβλώσεων διχάζει την κοινωνία εδώ και αρκετές δεκαετίες και επανήλθε στο προσκήνιο αυτήν την περίοδο με τις νέες εξελίξεις στην Πολωνία, με το Ανώτατο Δικαστήριο να κρίνει ότι η κύηση δεν πρέπει να διακόπτεται ακόμα και σε περίπτωση που το έμβρυο διαπιστώνεται ότι έχει προβλήματα υγείας. Ναι, αυτή η ακραιφνής αντικομουνιστική και υπερσυντηρητική κυβέρνηση, μαζί με τις απαγορεύσεις κάθε αναφοράς στον κομμουνισμό, τη διάλυση κάθε έννοιας κράτους πρόνοιας και περί το 1,5 εκατομμύριο παιδιών και νέων κάτω των 24 ετών σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, ξεθάβει και το θέμα της απαγόρευσης των αμβλώσεων. Το θέμα ανακινείται διαχρονικά κύρια από θρησκευτικές οργανώσεις αλλά να που γίνεται και νόμος ευρωπαϊκού κράτους για να θυμίσει ότι ένας νέος μεσαίωνας έρχεται. Το συγκεκριμένο θέμα έχει απασχολήσει κατά καιρούς ιατρούς, κοινωνιολόγους, νομικούς, φιλοσόφους και επειδή αφορά ευθέως το ευαίσθητο θέμα της μητρότητας και της γυναικείας χειραφέτησης είναι κάτι που πρέπει να μας απασχολεί σοβαρά.
Να το δηλώσουμε εξ αρχής πεντακάθαρα: καθώς το ιατρικό ζήτημα έχει λυθεί και υπάρχουν ασφαλείς τρόποι για τη διακοπή της κύησης, τότε το θέμα αφορά την κυοφορούσα γυναίκα, πρωτίστως, διότι το σώμα είναι δικό της, τον πατέρα του εμβρύου (εξαιρώντας φυσικά την αρνητική πίεση), αλλά και το κράτος, για την στήριξη των γονέων. Αν και το συγκεκριμένο ζήτημα έχει και άλλες προεκτάσεις όπως της γυναικείας σεξουαλικότητας, της μητρότητας, της υπογεννητικότητας αλλά και τις αιτίες για τις οποίες μία γυναίκα στρέφεται στην άμβλωση, εδώ θα ασχοληθούμε με το αναφαίρετο δικαίωμα των γυναικών στην νόμιμη και ασφαλή άμβλωση.
Η μεγαλύτερη εξέλιξη συνέβη το 1803 με την Μεγάλη Βρετανία να είναι η πρώτη χώρα που ψήφισε νόμους για το ζήτημα των αμβλώσεων. Στην συνέχεια, κάποιες πολιτείες των Η.Π.Α. νομιμοποίησαν την απαγόρευση της άμβλωσης ενώ στη Σοβιετική Ένωση νομιμοποιείται η διαδικασία της άμβλωσης, δωρεάν στα Σοβιετικά καταστήματα υγείας, εφόσον η γυναίκα αντιμετώπιζε ιατρικά ή κοινωνικά προβλήματα. Έτσι στη νεαρή Λαϊκή Σοβιετική Δημοκρατία το ποσοστό θνησιμότητας λόγω των αμβλώσεων μειώθηκε από 4% σε 0.28%. Από το 1936 η άμβλωση επιτρέπεται αποκλειστικά για ιατρικούς και όχι για κοινωνικούς λόγους, με εξαιρέσεις, διότι οι κοινωνικοί έχουν λυθεί. Παρέχεται, πλέον, κρατική οικονομική υποστήριξη για την γυναίκα και σε περίπτωση όπου η γυναίκα καταφεύγει στην άμβλωση ύστερα από πίεση του άνδρα αποδεδειγμένα, φυλακίζεται ο άνδρας και όχι η γυναίκα.
Στις 22 Ιανουαρίου του 1973 με την υπόθεση - σταθμό «Roe v. Wade» το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. κατήργησε βασικούς νόμους που απαγόρευαν την άμβλωση.
Στη χώρα μας, τα μεταπολιτευτικά χρόνια, το λαϊκό κίνημα βρίσκεται σε άνοδο και ο αγώνας για όλα τα δικαιώματα του λαού, εργασιακά, δημοκρατικά, για την υπεράσπιση της ειρήνης, είναι στην ημερήσια διάταξη. Σε αυτό το κλίμα έντονης πολιτικοποίησης, τα επόμενα χρόνια ανοίγεται η συζήτηση μέχρι και για ζητήματα όπως είναι το οικογενειακό δίκαιο και φυσικά οι αμβλώσεις και επιβάλλονται και εκεί ορισμένες προοδευτικές αλλαγές. Παράλληλα, εμφανίζονται φεμινιστικές ομάδες, όπως η Αυτόνομη Κίνηση Γυναικών, που το 1983 πραγματοποιεί μια εκστρατεία για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων στη χώρα.
Μια ομάδα 500 γυναικών υπέγραψαν ότι είχαν κάνει µία ή περισσότερες εκτρώσεις, παρά την αντίθετη νομοθεσία. Από αυτές, 7 κλήθηκαν σε ανάκριση, γεγονός που πυροδότησε τα φεμινιστικά αισθήματα, και οδήγησε σε διαμαρτυρία στα Προπύλαια, με τα χαρακτηριστικά συνθήματα «Έξω οι νόμοι από το κορμί µας» και «Όλες είμαστε παράνομες» (ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ, 2014). Στις 3 Ιουλίου 1986 υπερψηφίστηκε στην Ελλάδα σχετικό νομοσχέδιο, το οποίο ισχύει μέχρι και σήμερα. Συγκεκριμένα, σήμερα στην Ελλάδα μία γυναίκα μπορεί να προβεί σε έκτρωση μόνο από γιατρό μαιευτήρα - γυναικολόγο με τη συμμετοχή αναισθησιολόγου σε οργανωμένη νοσηλευτική μονάδα εντός των πρώτων 12 εβδομάδων της κύησης σε κάθε περίπτωση, εντός των πρώτων 24 εβδομάδων, αν υπάρχουν ενδείξεις σοβαρής ανωμαλίας του εμβρύου που επάγονται τη γέννηση παθολογικού νεογνού, εντός των πρώτων 19 εβδομάδων, αν η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού, αποπλάνησης ανήλικης, αιμομιξίας ή κατάχρησης γυναίκας ανίκανης να αντισταθεί, και χωρίς χρονικό περιορισμό αν υπάρχει αναπότρεπτος κίνδυνος για τη ζωή της εγκύου ή κίνδυνος σοβαρής και διαρκούς βλάβης της σωματικής ή ψυχικής υγείας της, βεβαιωμένος από αντίστοιχο ιατρό.
Στη συνέχεια, χρόνια με τα χρόνια πήραν σειρά και άλλες χώρες για την νομιμοποίηση της άμβλωσης. Κάτω από συγκεκριμένες, όμως, συνθήκες και σε πολλές από αυτές τις χώρες οι σχετικοί νόμοι παραμένουν ίδιοι μέχρι και σήμερα. Συγκεκριμένα, νομιμοποιείται στις χώρες εκείνες όπου η κρατική πολιτική έχει αποσυνδεθεί από την θρησκευτική επίδραση, η πράξη της άμβλωσης δεν θεωρείται πλέον «δολοφονία» και συνδυάζεται μόνο με τα ευρύτερα κοινωνικά ενδιαφέροντα σχετικά με την υγεία της γυναίκας και τον έλεγχο των γεννήσεων.
Τα τελευταία χρόνια, πάνω από 50 χώρες έχουν αλλάξει την νομοθεσία τους για την διαδικασία της άμβλωσης, επιτρέποντάς την με κάποιους περιορισμούς. Στις 25 Μαΐου 2018, η Ιρλανδία, με δημοψήφισμα, εντάχθηκε στις χώρες αυτές. Πρόσφατα, το συντηρητικό καθεστώς της Πολωνίας ακύρωσε τη συνταγματικότητα της πρόσβασης στην άμβλωση ακόμη και σε περιπτώσεις «σοβαρών και μη αναστρέψιμων εμβρυϊκών ελαττωμάτων ή ανίατης ασθένειας του εμβρύου», με το 98% των αμβλώσεων στην Πολωνία σήμερα να αποτελούν αυτές οι περιπτώσεις και έχοντας πλέον από τους πιο περιοριστικούς νόμους για την άμβλωση, στην Ευρώπη.
Εκείνο, όμως, που πρέπει να αντιληφθούμε, είναι το γεγονός πως οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες υπήρχαν και θα υπάρχουν στην ανθρώπινη ιστορική περιπέτεια και τα μόνα θέματα που μπορεί και πρέπει να διατρανωθούν από το γυναικείο δημοκρατικό κίνημα είναι η πρόληψη και η σωστή αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων όπως, επίσης, και τους κοινωνικούς λόγους για τους οποίους καταφεύγει μία γυναίκα στην διαδικασία της άμβλωσης.
Σύμφωνα με μία έρευνα που διεξήγαγε το μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα Ινστιτούτο Guttmacher, που ασχολείται με την αναπαραγωγική υγεία και έχει την έδρα του στις ΗΠΑ, το ποσοστό έκτρωσης είναι 37 ανά 1.000 άτομα σε χώρες που απαγορεύουν την άμβλωση συνολικά, ή την επιτρέπουν μόνο σε περιπτώσεις που πρέπει να σωθεί η ζωή μιας γυναίκας, και 34 ανά 1.000 άτομα σε χώρες που επιτρέπουν γενικά την άμβλωση. Μια μη στατιστικά σημαντική διαφορά. Επίσης στην έρευνα αυτή υπολογίζονταν γύρω στις 70.000 οι ετήσιοι θάνατοι γυναικών, σε όλο τον κόσμο, από παράνομες αμβλώσεις (Amnesty International Web Site). Οι μη ασφαλείς εκτρώσεις είναι από τους κυριότερους λόγους θνητότητας και θνησιμότητας των γυναικών παγκοσμίως. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας πιστεύει ότι η θνησιμότητα έχει μειωθεί συγκριτικά με την δεκαετία του 1990 και αυτό οφείλεται στην νόμιμη και ασφαλή διαδικασία της άμβλωσης.
Η Γκίλντα Σέντγκ, επικεφαλής της ομάδας στο Ινστιτούτο Guttmacher ανέφερε ότι πάνω από το 80% των ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών συμβαίνουν γιατί οι γυναίκες αυτές δεν λαμβάνουν την αντισύλληψη που πραγματικά χρειάζονται. Υπάρχουν αναφορές πως στην Ελλάδα το 20-25% των αμβλώσεων αφορά νεαρά κορίτσια μικρότερα των 16 ετών και αυτό συμβαίνει διότι δεν υπάρχει επαρκής σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.
Κι αν το πρόβλημα της έλλειψης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι σημαντικό, ακόμα πιο σημαντικό ζήτημα είναι όταν ένα παιδί δεν θεωρείται για έναν γονιό χαρά και ανακούφιση, αλλά βάρος και «ένα ακόμη στόμα που πρέπει να τραφεί», λόγω των οικονομικών προβλημάτων που βιώνουν εκατομμύρια του ελληνικού λαού και δισεκατομμύρια των λαών του κόσμου. Και αυτό είναι ένα πρόβλημα εξαιτίας του οποίου προκύπτουν κάθε μέρα «ανεπιθύμητες» εγκυμοσύνες.
Όσο θα συνεχίσουν οι κυβερνήσεις να κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά τους στο τεράστιο αυτό ζήτημα, στα τεράστια ποσοστά φτώχειας και όσο θα υπηρετούν τις επιταγές της εκκλησίας, είτε αφαιρώντας από τις γυναίκες τον λόγο για το ίδιο τους το σώμα, είτε δίνοντάς τους λόγο και αιτία να επέμβουν στο σώμα τους με την διαδικασία της άμβλωσης, τα ποσοστά των αμβλώσεων θα συνεχίσουν να είναι υψηλά, είτε αυτές είναι νόμιμες είτε παράνομες.
Η άμβλωση είναι δικαίωμα της γυναίκας. Από την στιγμή της σύλληψης, το έμβρυο βρίσκεται σε ένα στάδιο ανάπτυξης, κατά το οποίο ναι μεν προετοιμάζεται και προορίζεται για να γίνει πρόσωπο, αλλά δεν αποτελεί πρόσωπο, γιατί υστερεί σε ένα βασικό στοιχείο: τη βιολογική αυτονομία. Με άλλα λόγια, το έμβρυο, όντας απόλυτα συνδεδεμένο και εξαρτημένο από το σώμα της γυναίκας που το κυοφορεί, αποτελεί μέρος αυτού και συνεπώς ετεροκαθορίζεται βιολογικά. Δεν μπορεί, λοιπόν, να θεωρηθεί φορέας του δικαιώματος της ζωής -δηλαδή υποκείμενο προστασίας- και να προστατευτεί έναντι της επιλογής της κυοφορούσας να προχωρήσει στην άμβλωση, αφού αποτελεί μόνο εν δυνάμει ανθρώπινη ύπαρξη. Έτσι, λοιπόν, η απόφαση της άμβλωσης είναι ανθρώπινο δικαίωμα και θα έπρεπε να είναι κατοχυρωμένο παγκοσμίως, είναι το δικαίωμα που έχει η γυναίκα στο σώμα της.
Όταν το 2020 η άμβλωση απαγορεύεται από ένα καθεστώς, τότε μας φανερώνεται αμέσως τι καθεστώς είναι αυτό. Είναι αδιανόητο να καταργούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα που έχουν αποκτηθεί με αγώνες, αγώνες ενάντια στον εκφασισμό της κοινωνίας. Η απαγόρευση των αμβλώσεων π.χ. στην Πολωνία, είναι η αρχή πολλών απαγορεύσεων. Σε μία περίοδο όπου η μέγιστη προσοχή των κυβερνήσεων θα έπρεπε να είναι στραμμένη στην δημόσια υγεία για να παρθούν ουσιαστικά μέτρα για την επιβίωση της κοινωνίας λόγω του covid-19 αλλά και όσων προκύπτουν από αυτόν, αντ’ αυτού εκμεταλλεύονται το γεγονός της πανδημίας για να νομοθετούν εις βάρος των πολιτών.
Σταυρούλα Χ.
