Με αφορμή το «ΣΗΜΑ», τον πολιτιστικό μας χώρο, υπογραμμίζουμε ορισμένα ζητήματα γύρω απ’την τέχνη, ένα σημαντικό, σύνθετο και εν τέλει «δύσκολο» πεδίο προβληματισμού και αντιπαράθεσης. Οι αντιθέσεις στον χώρο της τέχνης που είναι τμήμα του εποικοδομήματος, υπήρχαν ανέκαθεν και αντανακλούσαν τις ιδεολογικές και ταξικές διαφορές μέσα στην κοινωνία.
Τι είναι «μεγάλο» στην τέχνη, ποιος είναι πρωτοποριακός καλλιτέχνης, ποια είναι τα χρυσά νομίσματα στην εργογραφία των συγγραφέων, πώς η τέχνη επηρεάζει την εποχή της, τι είναι στρατευμένη τέχνη και μύρια όσα βγαίνουν και ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια, θαρρείς και δε χωρούν να ξεχαστούν από το βάρος της ιστορίας. Η απόφαση του κόμματός μας, της νεολαίας του, των οργανώσεων και μελών στην Αθήνα, η στήριξη της επαρχίας, η οικονομική μας καμπάνια γι’ αυτόν το σκοπό, μαρτυρούν και σηματοδοτούν την απόφασή μας ν’ ανοίξουμε γερά το κεφάλαιο «πολιτισμός» και «αριστερή θέαση». Ν’ ανοίξουμε και όχι να τελειώνουμε μ’ αυτό, γιατί όσο υπάρχει η ταξική πάλη θα έρχονται και θα ξανάρχονται στην επιφάνεια όλα τα ερωτήματα, πελώρια, βασανιστικά και αγωνιώδη. Όσο εξελίσσεται το επαναστατικό κίνημα τόσο θα φωτίζονται άγνωστες πτυχές του πολιτισμού και όσο προχωράει η ανασυγκρότηση του κομμουνιστικού κινήματος, τόσο θα «πλουταίνει» ο νους μας στον χώρο του πολιτισμού. Συγγραφικός λόγος, θέατρο και κινηματογράφος, ζωγραφική, μουσική, γλυπτική, αρχιτεκτονική, χορός, όλα τα πνευματικά δημιουργήματα, δεν έπεσαν από τον ουρανό, αλλά είναι προϊόντα του ατομικού και συλλογικού μόχθου.
Η τέχνη και η εποχή της
Ορισμένοι μιλούν για την υπερχρονικότητα της τέχνης· πως αυτή είναι περίπου φυσικό φαινόμενο όπως η βροχή, η γέννηση, ο θάνατος. Πρόκειται για λάθος. Κάθε μορφή τέχνης, δηλαδή ανθρώπινης δημιουργίας, γεννιέται, φυτρώνει κι αναπτύσσεται μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, έχει δηλαδή ιστορικότητα. Ο Όμηρος και ο Σαίξπηρ γράφουν για βασιλιάδες γιατί υπάρχουν τέτοιοι και οι αρχαίοι τραγικοί (Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευρυπίδης) βρίσκονται στην Αθήνα και όχι στη Σπάρτη γιατί η πρώτη συγκεντρώνει τη δύναμη, έχει τη συγκεκριμένη δημοκρατία, μαζεύει ιδέες απ’όλη τη Μεσόγειο, έχει τις προϋποθέσεις. Το αστικό μυθιστόρημα (Ουγκώ, Ζολά, Ντίκενς) χρειάζεται σύνθετες και αστικές κοινωνίες και όχι αγροτικούς χώρους. Η τέχνη, κάθε μορφή τέχνης, όχι με ευθύ και μονοδρομικό αλλά με σύνθετο και διαθλασμένο τρόπο, «σε τελική ανάλυση» όπως θα έλεγαν οι Μαρξ-Ένγκελς, αντανακλά την κοινωνική βάση, τρέφεται από τους καρπούς της κοινωνίας, ριζώνει σε συγκεκριμένα υλικά πεδία. Ακόμα κι όταν έχει έντονο οραματικό χαρακτήρα και αναφέρεται στο μέλλον, τα πόδια της βρίσκονται στην πρώτη ύλη της κοινωνίας. Ο Ιούλιος Βερν δε θα ’χε τόση και τέτοια επιστημονική φαντασία, αν δε ζούσε τη βιομηχανική επανάσταση και τα άλματα της ανθρώπινης δράσης σ’ όλους τους τομείς. Η τέχνη με τη σειρά της μπορεί να επιταχύνει ή να επιβραδύνει το βηματισμό της εποχής της, μπορεί να είναι προοδευτική ή συντηρητική. Είναι όπως λέμε εμείς, η σχέση της βάσης με το εποικοδόμημα, όπου το δεύτερο μπορεί να γεννιέται από τις υλικές συνθήκες, αλλά με τη σειρά του επιδρά πάνω σ’ αυτές τροποποιώντας τες.
Τα κριτήρια
Ορισμένες φορές υποστηρίζεται ότι η τέχνη ταυτίζεται με το προσωπικό ή ομαδικό γούστο. Ακούγεται π.χ ύστερα από τη θέαση ενός κινηματογραφικού έργου «αυτό μ’ αρέσει». Αλλά το γούστο είναι ένα κριτήριο, δεν είναι το μοναδικό ούτε καν το κύριο. Οι προτιμήσεις (γούστα) διαμορφώνονται, μετασχηματίζονται, αλλάζουν και προφανώς επηρεάζονται από την κυρίαρχη (κάθε φορά) ιδεολογία. Ακόμα και πολύ προσωπικές στάσεις όπως είναι το ντύσιμο, επηρεάζονται από την κυρίαρχη μόδα. Αυτός που λέει ότι διαμορφώνει το «γούστο» του χωρίς να λαβαίνει υπ’όψη του τις κοινωνικές ή ομαδικές (μακρο-μικρο) συμπεριφορές, λέει απλώς μια φιλελεύθερη ανοησία. Υπάρχουν λοιπόν κριτήρια για την τέχνη; Έχει ο πολιτισμός τη δική του ιστορία ή είναι «ως έτυχε»; Έχουν οι επιστήμες τη συνεισφορά τους στην καλλιτεχνική δημιουργία; Θα είχαμε εξελίξεις στη μουσική ή τη ζωγραφική αν δεν είχε εφευρεθεί το πιάνο και οι χημικές ανακαλύψεις στα χρώματα; Χωρίς διάθεση εξάντλησης του θέματος, υπογραμμίζουμε ορισμένα κριτήρια για να θεωρήσουμε μια μορφή τέχνης «μεγάλη», προοδευτική και ριζοσπαστική, δηλαδή «κινούσα δύναμη».
- Να αντέχει στον χρόνο, να ξεπερνά τα όρια του, να μην είναι εφήμερη (π.χ τα έργα του αρχαίου δράματος)
- Να υψώνεται από το μερικό, το σχετικό, το επιμέρους, στο καθολικό, το γενικό, το παγκόσμιο
- Να σπάζει τις παλιές φόρμες και να δημιουργεί νέες μορφές έκφρασης, να μην αναπαύεται σ’ό,τι βρήκε αλλά να αναζητά νέους δρόμους
- Να αποτυπώνει και να μην αποκρύβει τις κοινωνικές αντιθέσεις. (Έχουμε κατα νου τις θαυμάσιες συλλήψεις του Μαρξ με τον αστό Μπαλζάκ ή του Λένιν για τον χριστιανό αγροτιστή Τολστόι)
- Να μας δείχνει την εποχή και ταυτόχρονα τη διαρκή αλλαγή της
- Να έχει τη σφραγίδα της ιδιοφυούς σύλληψης του καλλιτέχνη. Ένα θέμα (πχ ελευθερία) μπορεί να αποτυπωθεί από πολλούς καλλιτέχνες και με διαφορετικό τρόπο. Αλλιώς θα τη συλλάβει ο Δ.Σολωμός και αλλιώς ο «γκραφιτάς» στη ζωγραφική των τοίχων. Το τι θα ενώσει, θα συγκινήσει, θα συνεγείρει και θα μείνει «εσαεί», θα αποφασιστεί από την πορεία των πραγμάτων. Υπάρχει όμως ένα σημείο που χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση από τη μαρξιστική κριτική. Αφορά στην ατομική σύλληψη. Πράγματι, οι εικόνες, τα χρώματα, ο λόγος, οι ήχοι, οι όγκοι, η κίνηση, που υπάρχουν στη φύση και την κοινωνία, συλλαμβάνονται και αποτυπώνονται από τον ατομικό καλλιτέχνη, από τον ξεχωριστό νου. Να υποθέσουμε ότι στην κοινωνία που οραματιζόμαστε και για την οποία αγωνιζόμαστε, θα υποχωρεί η ατομικότητα σ’όφελος του ομαδοσυνεργατικού πνεύματος. Αλλά ο ρόλος της προσωπικότητας δεν εξαφανίζεται. Στη σοσιαλιστική κοινωνία θα συνυπάρχει, αναπτύσσεται κι αναδεικνύεται σ’ένα άλλο κλίμα κοινωνικών σχέσεων. Όπου θα βασιλεύει η ελευθερία και όχι ο τυφλός ανταγωνισμός, η αρμονία και όχι η εχθρότητα.
Για την παρέμβασή μας στον πολιτισμό
Ποτέ οι κομμουνιστές δεν υποτίμησαν τον ρόλο της τέχνης στην ταξική πάλη. Το αντίθετο! Είχαν πάντοτε ανοιχτά τα μάτια και τ’αυτιά τους στο καινούριο, το ανατρεπτικό, το αυθεντικό, το λαϊκό, το καινοτόμο, αυτό που ανυψώνει τον άνθρωπο, που του οξύνει τον νου, που τον ενώνει με τους καταπιεσμένους, που τον «ανθρωποποιεί». Ξεκινώντας τη δραστηριότητα στο «ΣΗΜΑ» της Πορείας, επιδιώκουμε να δούμε και να ξαναδούμε όλες τις δυνατότητες παρέμβασής μας στο δίπολο Πολιτισμός και Νεολαία. Δεν ξεκινάμε από το μηδέν. Έχουμε πίσω μας βαριές παρακαταθήκες ενός ολόκληρου κόσμου που έχτιζε τον δικό του πολιτισμό κόντρα σ’αυτόν των κυρίαρχων κι εκμεταλλευτριών τάξεων. Φιλοδοξούμε το «ΣΗΜΑ» να γίνει τόπος συνένωσης, αναζήτησης, δημιουργίας, ψυχαγωγίας, κυψέλη δραστηριοτήτων. Χωρίς υποτίμηση αλλά και χωρίς καμία υπερτίμηση των δυνατοτήτων μας. Χωρίς υπερφίαλες διακηρύξεις αλλά και χωρίς καμία αναπαραγωγή της καθημερινότητας που μας διαποτίζει το αστικό σύστημα. Να γίνει ένας τόπος στον οποίο θα αποθηκεύονται, θα αναπλάθονται και θα ιχνηλατούνται όλες οι μορφές πολιτισμού. Ένας χώρος υποδοχής δραστηριοτήτων, ερωτημάτων γόνιμης αξιοποίησης του χρόνου, δημιουργικής έκφρασης, συζητήσεων, ανίχνευσης. Αν ο αστικός κόσμος «μας ρίχνει το γάντι» με το σκουπιδαριό και τον τιποτισμό, πρέπει να το σηκώσουμε. Ξεκινάμε από μια μικρή αρχή. Ο πρώτος εθελοντισμός των νέων συντρόφων είναι ελπιδοφόρος. Όχι άλλο ένα στέκι νεολαίας, αλλά ένα άλλο στέκι νεολαίας. Το ΣΗΜΑ.
