Στο τέλος του 19ου αιώνα, αλλά έλκοντας την καταγωγή της από τις ιδέες των αστικών επαναστάσεων (Γαλλία, Αγγλία), υπήρχε ισχυρή η «ιδέα των ιδεών». Σύμφωνα με τον τελικό και τέλειο εφαρμοστή της, τον γερμανό φιλόσοφο Έγελο, υπάρχει μία τελειότητα έξω από την ανθρώπινη κοινωνία στην οποία πρέπει να μοιάσουμε. Μπορεί να την πούμε ελευθερία, δικαιοσύνη, εθνοκράτος, θεό. Η καταγωγή αυτού του ιδεαλισμού βρίσκεται πολύ παλιά στον Αθηναίο φιλόσοφο Πλάτωνα. Οι θέσεις του Πλάτωνα, όπως και όλων των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, θάφτηκαν κάτω από τόνους χριστιανικής εισβολής κι απολυτότητας για χίλια χρόνια. Αυτός ο θρησκευτικός Μεσαίωνας σε συνδυασμό με αχρείαστους πολέμους και οικονομική στασιμότητα, καταδίκασε τη δυτική Ευρώπη και το Βυζάντιο σε μαρασμό και αθλιότητα για τις λαϊκές μάζες.
Ωστόσο, οι ιδέες του κλασικισμού και του ρομαντισμού (αργότερα) ανέρχονται με σφοδρότητα κλείνοντας τον κύκλο του αστικού κόσμου, που άνοιξε με την αγγλική αστική επανάσταση (1648) και κλείνει με τη μετατροπή της αποικιοκρατίας σε ιμπεριαλισμό. Έχουμε γίνει θεατές και μάρτυρες των πινάκων, εικόνων, γκραβούρων του 19ου αιώνα, όπου η ιδέα (πχ ελευθερία) παρουσιάζεται ως άψογη γυναίκα, συνήθως φορώντας αρχαίο ελληνικό χιτώνα, υπερυψωμένη από το πλήθος να κρατάει τη ζυγαριά (δικαιοσύνη), να στεφανώνει τους νικητές, να εμπνέει την αντίσταση. Ποιος δε θυμάται στον πίνακα του ζωγράφου Ντελακρουά τη Γαλλία ως γυναίκα, να κρατάει την τρίχρωμη σημαία και τον μικρό γαβριά δίπλα της να κραδαίνει ένα πιστόλι (1830).
Αλλά ο αστικός ιδεαλισμός στην τέχνη και τη φιλοσοφία έχει ένα όριο. Ο μαρξισμός αναποδογυρίζει το σχήμα συλλογισμού. Οι ιδέες δεν βρίσκονται καρφωμένες στον έναστρο ουρανό, αλλά στα μυαλά των ανθρώπων. Οι αντιθέσεις, η έμπνευση, η κινούσα δύναμη δεν βρίσκεται έξω από την ανθρώπινη κοινωνία, αλλά φωλιασμένη μέσα της. Είναι η ταξική πάλη η ατμομηχανή της ιστορίας και οι ιδέες δεν αναζητιούνται πλέον πάνω από τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά μέσα σ’ αυτές. Η μυθοποίηση, ο εξωραϊσμός, τα φωτοστέφανα λαβαίνουν τέλος. Ο μυστικισμός δίνει τη θέση του στην ταξικότητα και την επιστήμη. Δεν υπάρχει καμία αγία δικαιοσύνη κρυμμένη, που να περιμένει να την ανακαλύψουμε σαν διαμάντι στα λασπόνερα του Κονγκό. Είναι η κοινωνική διαπάλη, η ταξική αντιπαλότητα, οι αστείρευτες δυνάμεις της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, οι συνθήκες που ωριμάζουν και οι ανάγκες που μας κινούν ώστε να βελτιώνουμε τους όρους της ζωής μας.
Έτσι, ο επαναστατικός ρομαντισμός που ωρίμαζε τις επαναστάσεις των αστών δημοκρατών ενάντια στις μοναρχίες και τις αυτοκρατορίες, δίνει τη θέση του στον επαναστατικό και σοσιαλιστικό ρεαλισμό και η εργατική τάξη παίρνει την οδηγητική της θέση. Με λογοτεχνικούς όρους έρχεται μία απομάγευση του ιδεαλισμού, των απόκρυφων μηνυμάτων του και του μυστικισμού των ιδεών. Η επιστήμη και οι αναζητήσεις παίρνουν κοινωνιοκεντρικό χαρακτήρα. Τίποτα δεν είναι ανεξήγητο και τίποτα δεν βρίσκεται στο απυρόβλητο. «Στράβωσε η βέργα» ως την τεχνοκρατία, το θετικισμό και τον αδιέξοδο μοντερνισμό; Μάλλον ναι. Αλλά αυτή η μετάβαση είναι απολύτως εξηγήσιμη και αναγκαία. Η ελευθερία και το φωτεινό μέλλον δε θα ’ρθουν από μόνα τους νέτα-σκέτα, θα χρειαστεί να βάλουμε κι εμείς ένα χεράκι. Κι οι αφηρημένες ουράνιες ιδέες θα ριζώσουν στα χώματα της κοινωνίας. Ακόμα κι αν χρειαστεί κόστος και χρόνος.
