Για το γυναικείο ζήτημα

Εκπαιδευτικός Όμιλος/αντιτετράδια της εκπαίδευσης-Πορεία

Εισαγωγή

Η 8η του Μάρτη κάθε χρόνου είναι αφιερωμένη στο «άλλο μισό τ’ ουρανού», στις γυναίκες. Ο αγώνας των φτωχών εργατριών γυναικών που σήκωσαν κεφάλι απαιτώντας καλύτερες συνθήκες δουλειάς και ζωής, έπρεπε ν’ αποσιωπηθεί, να θαφτεί για να μην διαπαιδαγωγεί, να μην αποτελεί παράδειγμα για τους νεότερους. Γι’ αυτό της άλλαξαν το νόημα, τη σημασία     -την μετέτρεψαν σε γιορτή. Το ίδιο έκαναν και για την πρωτομαγιά-. Το κατάφεραν; Κατάφεραν πολλά, όχι όλα. Υπάρχει ένα κομμάτι λαού που σε πείσμα των καιρών λέει να διατηρήσουμε τη μνήμη κόντρα στη λήθη, αποδίδοντας το πραγματικό νόημα της σημερινής μέρας. Κόντρα όχι μόνο σ’ αυτούς που θέλουν να επιβάλλουν τη λήθη, κόντρα και σ’ όλους αυτούς που φορώντας τη στολή του προοδευτικού και αριστερού θέλουν να καταργήσουν τις ειδικές μέρες (πχ. πρωτομαγιά, 8 του Μάρτη, διαδήλωση της ΔΕΘ, κλπ.) επειδή -λέει- μικραίνει αντί να μεγαλώνει η τιμή πχ. στους εργάτες την πρωτομαγιά ή στις γυναίκες αντίστοιχα! Χάρισμά τους αυτός ο προοδευτισμός! Και οι δυο απόψεις έχουν την ίδια επιδίωξη -το τσάκισμα της αριστερής, της λαϊκής μνήμης. Το πραγματικό αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση μ’ αυτές τις απόψεις. Έτσι το σοσιαλιστικό κόμμα της Αμερικής σε συνέδριό του το 1908 αποφάσισε να αφιερώσει την τελευταία Κυριακή του Φεβρουαρίου σε εκδηλώσεις για τη γυναίκα. Η πρωτοβουλία αυτή συνεχίστηκε. Στα 1910 η Διεθνής συγκαλεί ένα συνέδριο στην Κοπεγχάγη όπου συμμετείχε και ο Λένιν. Ταυτόχρονα συνέρχεται μια διεθνής συνδιάσκεψη σοσιαλιστριών γυναικών που με πρόταση της Κλάρας Τσέτκιν, γερμανίδας κομμουνίστριας, αποφασίζεται και ορίζεται η 8η Μάρτη κάθε χρόνου σαν Διεθνής Μέρα της Γυναίκας. Η ημερομηνία δεν επιλέχτηκε τυχαία: στις 8 Μάρτη του 1857 στη μακρινή Νέα Υόρκη των Ενωμένων Πολιτειών της Αμερικής χιλιάδες εργάτριες υφάντριες και κλωστοϋφαντουργινες οργάνωσαν μεγάλη απεργία και διαδήλωση απαιτώντας καλύτερες συνθήκες και λιγότερες ώρες δουλειάς (τότε δούλευαν 14 ώρες) και ίση αμοιβή με τους άνδρες συναδέλφους τους. Η αστυνομία έδωσε αιματηρό τέλος στην διαδήλωση, πολλές γυναίκες συνελήφθηκαν και μερικές δολοφονήθηκαν.

Η Β΄ Διεθνής την καθιέρωσε ως παγκόσμια μέρα της Γυναίκας, στη Σοβιετική Ένωση δε και μετά από εισήγηση της Αλεξάνδρας Κολοντάι, καθιερώθηκε ως επίσημη αργία. Από τότε για το προοδευτικό, αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα η 8η του Μάρτη είναι μέρα απότισης τιμής στις αμερικανίδες εργάτριες και μέρα διεκδικήσεων και αγώνα.Η μέρα αυτή γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 1911 σε πολλές χώρες του κόσμου, ιδιαιτέρως στις ΗΠΑ και τη Γερμανία.

Στα 1913: Οι γυναίκες της Τσαρικής Ρωσίας ξεσηκώνονται με την κραυγή «Κάτω η πείνα - Κάτω ο πόλεμος». Τον επόμενο ακριβώς χρόνο οι γυναίκες των λαϊκών συνοικιών του Παρισιού κάνουν διαδηλώσεις και απαιτούν να ελευθερωθεί η επαναστάτρια Ρόζα Λούξεμπουργκ, που είχε συλληφθεί στη Γερμανία για τους αγώνες της κατά του επερχόμενου πολέμου.

Στα 1917: Οι εργάτριες της Πετρούπολης, του σημερινού Λένιγκραντ, ξεχύνονται στους δρόμους και ζητούν Ειρήνη και Ψωμί.

Στα 1936 οι γυναίκες της Ισπανίας διαδηλώνουν στη Μαδρίτη κατά του φασισμού, στη Γερμανία η χιτλερική τρομοκρατία οργιάζει. Χιλιάδες γυναίκες ρίχνονται στις φυλακές. Ο παγκόσμιος πόλεμος προετοιμάζεται για δεύτερη φορά στον ίδιο αιώνα, από τους Γερμανούς μιλιταριστές. Πολλές γυναικείες οργανώσεις τάσσονται στο πλευρό εκείνων που αγωνίζονται να σώσουν την Ειρήνη. Η μέρα της γυναίκας γιορτάστηκε ακόμα από τις κρατούμενες στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Ράβενσμπουργκ το 1945!

Το νικηφόρο τέρμα του πολέμου βρίσκει τις γυναίκες αποφασισμένες να μην επιτρέψουν άλλη φορά το ξέσπασμα πολέμου. Έτσι, το Νοέμβριο του 1945 ιδρύεται η Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικών Γυναικών, που θα συσπειρώσει γύρω της 80 εκατομμύρια γυναίκες και θα γίνει κυριότερος εκφραστής των πόθων τους για την ισότητα των δύο φύλων και για την Παγκόσμια Ειρήνη.

«Το να φέρουμε τη γυναίκα στην κοινωνική-παραγωγική εργασία, να την αποσπάσουμε από τη σκλαβιά του σπιτιού, να την απελευθερώσουμε από την αποβλακωτική και ταπεινωτική υποταγή της, το αιώνιο και βαρύ περιβάλλον της κουζίνας και του παιδιού, αυτό είναι το κύριο καθήκον».

Αυτά τόνιζε ο Β.Ι.Λένιν μιλώντας για το βασικό πρόβλημα του γυναικείου εργατικού κινήματος, για να καταλήξει πως ο αγώνας των γυναικών για την πλήρη χειραφέτηση θα λήξει με την τέλεια νίκη του κομμουνισμού. Η 8η Μάρτη, παγκόσμια ημέρα της γυναίκας, «το μισό τ’ ουρανού» σύμφωνα με τα κινέζικα αποφθέγματα, δίνει σ’ όλους, γυναίκες και άντρες, την υποχρέωση για αναστοχασμό. Πάνω σ’ ένα σημαντικό ζήτημα που ξεπερνά τα στενά «γυναικεία σύνορα» και αφορά στο σύνολο της κοινωνίας. Προκαταβολικά λέμε πως ο όρος «γυναικείο ζήτημα» φαίνεται, αλλά δεν είναι διαταξικός. Εμάς, επειδή ακριβώς «το ένα διχάζεται σε δύο», μας αφορούν τα προβλήματα των γυναικών από τη σκοπιά της εργατολαϊκής θέσης τους. Η Εκάλη ποτέ δεν είχε τα ίδια προβλήματα με τη Δραπετσώνα και η θέση της μεγαλοαστής απέχει έτη φωτός από αυτήν της εργάτριας-μάνας.

Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο της πολιτικής μας προσέγγισης έγκειται στο ότι το κομμουνιστικό κίνημα θέλει να εντάξει στους μεγάλους απελευθερωτικούς στόχους του «το μισό τ’ ουρανού» ώστε να αποτινάξουν (οι γυναίκες) την πολύχρονη και πολυποίκιλη σκλαβιά τους. Εδώ δεν πρόκειται για ένα ατομικό ή ομαδικό γούστο αλλά για τη μεγάλη πορεία προς τη χειραφέτηση ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Το τρίτο στοιχείο του αναστοχασμού μας αφορά τους συμμάχους των καταπιεσμένων γυναικών. Ποιος έχει λόγους να φοβάται την ελεύθερη γυναίκα και ποια τάξη έχει κάθε λόγο να την καταδικάζει στην απομόνωση, την αποβλάκωση ή το εμπόριο του σώματός της;

Σε κάθε περίπτωση, οι εικόνες των μαχητριών-ανταρτισσών είναι για μας δείγματα ιστορικοπολιτικής γραφής. Άλλωστε ξέρουμε καλά, όπως μας είπε ο Φ.Ένγκελς, ότι «το μέτρο του πολιτισμού κρίνεται από τη θέση της γυναίκας μέσα σ’ αυτόν».

Ιστορική πορεία

Η υποταγή της γυναίκας, ο περιορισμός της σε δεύτερο ρόλο, ο σφαγιασμός των δικαιωμάτων της, είναι χαρακτηριστικό όλων των εκμεταλλευτικών κοινωνικών συστημάτων. Δίπλα στην ολόπλευρη ταξική καταπίεση προστέθηκαν και όλα τα θρησκευτικά δόγματα που «έντυσαν» με μυθολογικούς όρους, προλήψεις και προκαταλήψεις την ανισότητα, βαφτίζοντας τη γυναίκα «κατώτερο ον». Με ιστορικές αναγωγές σημειώνουμε ότι στο αρχαίο ελληνικό δωδεκάθεο υπάρχουν έξι θεές ενώ στο μεταγενέστερο χριστιανικό δόγμα η γυναίκα εξοβελίζεται ή τουλάχιστον έχει τη μορφή τής μάνας του Ιησού, δείγμα μιας ιστορικής οπισθοδρόμησης… Ο Β.Ι.Λένιν έγραφε το 1921 ότι η γυναίκα συνθλίβεται από την πιο ταπεινή και την πιο αγροίκα, την πιο βαριά, αποβλακωτική για τον άνθρωπο εργασία στην κουζίνα και γενικά στο απομονωμένο οικιακό νοικοκυριό. Οι ρίζες της απομόνωσης έρχονται από πολύ μακριά, από την περίοδο των φυλετικών ανταγωνισμών που προσδίδουν στον άντρα την ιδιότητα του πολεμιστή και στη γυναίκα έναν αναπαραγωγικό ρόλο. Στις δουλοκτητικές κοινωνίες, η γυναίκα όπως και οι δούλοι θεωρούνται res (πράγμα), και στην δουλοπαροικία, βοηθούσης της εκκλησίας, καταδικάζονται σε «κοινωνικό διωγμό». Άπειρα κείμενα του μεσαίωνα ταυτίζουν τη γυναίκα με την κόλαση, τη μιαρότητα, την αισχρότητα και την ωθούν στις πιο εξευτελιστικές εργασίες. Εξαιρούνται φυσικά οι γυναίκες των ανώτερων τάξεων. Η αυγή του αστικού κόσμου, εκτός όλων των άλλων κοινωνικών επιτευγμάτων, επιφέρει συντριπτικό πλήγμα στις καθιερωμένες και οπισθοδρομικές αντιλήψεις. Ο Α.Κοντορσέ, ένας από τους θεωρητικούς σκαπανείς της επανάστασης του 1789, θεωρούσε την εξίσωση των γυναικών με τους δούλους αποτέλεσμα ιδεολογικών προκαταλήψεων. Η αστική γαλλική επανάσταση ψήφισε αρκετούς νόμους για να βελτιωθεί νομικά η θέση της γυναίκας. Εδώ, ας ανοίξουμε μία αναγκαία παρένθεση. Η περιβόητη «ισονομία», που τόσα ακούμε γι’ αυτήν, δεν αρκεί. Είναι αναγκαίο νομικό βήμα αλλά μπορεί να καταστρατηγηθεί με δεκάδες τρόπους. Σήμερα στη χώρα μας υπάρχει ισονομία σ’ ό,τι αφορά στο μισθό-μεροκάματο. Ωστόσο, το κρυφό και σιδερένιο κοινωνικό πλέγμα αποδείχνεται ισχυρότερο από τον (αστό) νομοθέτη, έτσι που η ισονομία βρίσκεται μόνο «στα χαρτιά». Μετά το άλμα που έγινε στις αστικές επαναστάσεις της δύσης, η παλινόρθωση των απολυταρχικών καθεστώτων παλινδρομεί το γυναικείο κίνημα. Έτσι στα τέλη του 19ου αιώνα, στην αυτοκρατορική Γερμανία των Κάιζερ, απλώνονται μικροαστικές αντιλήψεις των 3Κ (Kirhe, Küche, Kindern δηλαδή εκκλησία, κουζίνα, παιδιά) πάνω στα οποία θα πατούσαν αργότερα οι φασίστες του Χίτλερ.

Ωστόσο, το νερό έχει μπει στο αυλάκι. Η μαζική εισόρμηση των γυναικών στην κοινωνική παραγωγή και η πρώτη βιομηχανική επανάσταση δημιουργούν νέες συνθήκες. Μπορεί οι ουτοπικοί σοσιαλιστές (Όουεν, Φουριέ, Σαιν Σιμόν) να οραματίζονται τη γενική ισότητα και στη Ρωσία ο ένθερμος οπαδός της γυναικείας απελευθέρωσης Ν.Γ.Τσερνιτσέφσκι να παρουσιάζει στο έργο του «Τι να κάνουμε» τη γυναίκα να αποσπάται από τον στενό οικογενειακό κύκλο και ν’ ανοίγεται στην ανεξάρτητη δραστηριότητα, αλλά η θεωρητική θεμελίωση της γενικής ισότητας γίνεται από τους θεμελιωτές του επιστημονικού σοσιαλισμού, τους Κ.Μαρξ και Φ.Ένγκελς. Οι αποφάσεις της Α΄ Διεθνούς ανοίγουν το δρόμο για τη γυναικεία χειραφέτηση. Ταυτόχρονα απορρίπτονται οι ιδέες του πατέρα τού αναρχισμού, του Προυντόν, ο οποίος απορρίπτει τη συμμετοχή της γυναίκας στην κοινωνική και ωφέλιμη εργασία. Ιδιαίτερο ρόλο σ’ αυτό το προτσές διαδραματίζει το έργο του γερμανού μαρξιστή Α.Μπέμπελ «Η γυναίκα και ο σοσιαλισμός» (1879). Στη Μ. Βρετανία, οι ώρες εργασίας των γυναικών περιορίζονται σε δέκα (από το 1847), ιδρύονται σχολεία θηλέων κυρίως των εύπορων οικογενειών, «ανοίγει» το επάγγελμα του εκπαιδευτικού για τις γυναίκες. Στη Γαλλία τα λύκεια θηλέων ανοίγουν το 1880 και η νομοθεσία για τη γυναικεία εργασία αλλάζει το 1892 αλλά μόλις το 1944 δίνεται το δικαίωμα του «ψηφίζειν»· στη Γερμανία το 1919 στη λεγόμενη δημοκρατία της Βαϊμάρης. Στην «προηγμένη» Ελβετία το δικαίωμα ψήφου δίνεται το 1951 ενώ στην «καθυστερημένη» Ρωσία αμέσως με τη νίκη της αστικοδημοκρατικής επανάστασης τον Φλεβάρη του 1917. Είναι γεγονός ότι στις καπιταλιστικές χώρες, που τόσο εκθειάζονται, διατηρήθηκαν οι ανισότητες απέναντι στη γυναίκα μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Σημαντικό βήμα για το εκλογικό δικαίωμα δίνει το λεγόμενο κίνημα των σουφραζετών. (Οι σουφραζέτες, από το αγγλικό suffrage=εκλογικό δικαίωμα, διακρίθηκαν στην Αγγλία στα τέλη του 19ου αιώνα από τις θορυβώδεις διαδηλώσεις και τους εντυπωσιακούς ακτιβισμούς και εξαφανίστηκαν στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου). Πρόκειται για ένα μικροαστικό ρεύμα, ωστόσο, συναντήθηκε, κι επηρεάστηκε από τα γιγάντια βήματα των σοσιαλιστών στη δύση.

Όμως, το πρώτο μεγάλο βήμα του γυναικείου κινήματος, έχει ως εμβληματικές μορφές τη Γερμανίδα Κλάρα Τσέτκιν και τις Ρωσίδες Ν.Κρούπτσκαγια και Α.Κολοντάϊ. Οι σοσιαλιστές είχαν πλήρη επίγνωση του γυναικείου ζητήματος και το αντιμετώπισαν ως υποσύνολο στο δρόμο για τον σοσιαλισμό. Ο νόμος για τη μόρφωση που ψηφίστηκε στο Β΄ Πανρωσικό συνέδριο των σοβιέτ (7-9 Νοέμβρη 1917) πρόβλεπε τη συνολική συμμετοχή των γυναικών στα κοινά. Στο Α΄ Σοβιετικό σύνταγμα (1918) κατοχυρώθηκε η πλήρης πολιτική ισοτιμία των γυναικών. Η ανάδειξη και προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων των γυναικών στη νεαρή Σοβιετική Ένωση επηρέασαν αποφασιστικά όχι μόνο το γυναικείο κίνημα στη δύση, που πήρε αλματική μορφή, αλλά και όλες τις αστικές κυβερνήσεις που άρχισαν να νομοθετούν ανάλογα. Εξαίρεση αποτελεί η ναζιστική Γερμανία που ξανακλείνει τη γυναίκα στο σπίτι και την αντιμετωπίζει ως «παιδοποιητικό εργαλείο». Οι φασίστες του χιτλερικού καθεστώτος αποτελούν το φρικιαστικότερο παράδειγμα απόρριψης, μισαλλοδοξίας και διωγμών και όποιος εξισώνει τη σοσιαλιστική Σοβιετική Ένωση με τον χιτλεροφασισμό ή είναι επικίνδυνος, ή ανιστόρητος ή ανόητος. Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος (δεκαετία ’40-’50) ανακόπτει την ορμητική πορεία των γυναικείων οργανώσεων. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, η κατάρρευση της παλιάς αποικιοκρατίας και η εμφάνιση νέων ανεξάρτητων κρατών τροφοδοτεί όλη τη διαδικασία χειραφέτησης των γυναικών. Σε όλη τη ζώνη των θυελλών (Ασία, Αφρική, Λατ. Αμερική) η γυναίκα εισορμά στις κοινωνικοπολιτικές διεργασίες και αιματοδοτεί τα ένοπλα απελευθερωτικά κινήματα κατοχυρώνοντας την ισοτιμία στην πράξη. Παρά το γεγονός ότι ο αναλφαβητισμός των γυναικών στον γ΄ κόσμο ξεπερνά (το 1960) το 85%, εν τούτοις, η απελευθερωτική εθνική πορεία πολλών χωρών σπρώχνει τις γυναίκες στο προσκήνιο. Τότε εμφανίζεται το «δεύτερο κύμα» του φεμινιστικού κινήματος. (Εμείς χρησιμοποιούμε τον όρο «γυναικείο ζήτημα». Ο όρος φεμινιστικό κίνημα γράφεται «κατά σύμβαση» και επειδή κατοχυρώθηκε διεθνώς). Εμβληματική φυσιογνωμία του β΄ κύματος αναμφίβολα είναι η Σιμόν Ντε Μπωβουάρ (σύντροφος του υπαρξιστή Ζ.Π.Σαρτρ, βραβευμένη το 1954 με το βραβείο Γκονκούρ) η οποία γίνεται γνωστή με το βιβλίο «Το δεύτερο φύλο» (1949) και γνωστότερη από την αξιωματική έκφραση «γυναίκα δε γεννιέσαι, γίνεσαι». Η Σ.Μπωβουάρ εκφράζει εκείνο το ρεύμα της γαλλικής διανόησης το οποίο ταλαντεύονταν σ’ όλον τον 20ο αιώνα ανάμεσα στις μικροαστικές φιλελεύθερες ιδέες και τον σοσιαλισμό. Το δεύτερο κύμα του γυναικείου κινήματος σχετίζεται άμεσα με τα κινήματα της δεκαετίας του ’60 για τους μαύρους, το περιθώριο, το «μη κανονικό», τον αντιαυταρχισμό, τον αντικομφορμισμό, την εναντίωση στην καπιταλιστική δύση (πόλεμοι) και στην ξεπεσμένη ανατολή (ρεβιζιονισμός, παλινόρθωση). Επηρεασμένα από τις ιδέες της απαισιοδοξίας, της ματαιότητας, του «εδώ και τώρα», οδηγήθηκαν χωρίς σχέδιο στο αποκορύφωμά τους, στον λεγόμενο γαλλικό Μάη (αλλά και στις ΗΠΑ, Αγγλία, Ιταλία και Γερμανία) για να ηττηθούν κατά κράτος από το αστικό σύστημα. Το β΄ κύμα του γυναικείου κινήματος αναμφίβολα επηρεάστηκε από όλην την ατμόσφαιρα της εποχής και πήρε λαθεμένα, μονόπλευρα αντιπατριαρχικό-αντιανδρικό χαρακτήρα. Αναντίρρητα επηρέασε όλες τις σφαίρες της τέχνης και της καλλιτεχνικής ζωής, αλλά επειδή εξαντλούσε την κριτική του εντός του αστικού συστήματος, γρήγορα αφομοιώθηκε. Άφησε ως ορατή παρακαταθήκη τις αλλαγές στην εμφάνιση των γυναικών ή τροφοδότησε τη γνωστή συζήτηση, αν δηλαδή για τη σύγχρονη γυναικεία καταπίεση φταίει ο καπιταλισμός ή... οι άντρες. Δεν προσπαθούμε να απομειώσουμε ετσιθελικά την προσφορά των διάφορων κινημάτων στη δεκαετία του ’60. Υπογραμμίζουμε όμως ότι ήταν «κραυγές αγωνίας» και όχι «σφιγμένες γροθιές». Οι «κόκκινες κάλτσες» το 1969 στο μανιφέστο τους αναφέρουν «…θεωρούμε τους άνδρες σαν φορείς της καταπίεσής μας. Όλες οι άλλες μορφές εκμετάλλευσης (ρατσισμός, καπιταλισμός, ιμπεριαλισμός) αποτελούν προεκτάσεις της ανδρικής ανωτερότητας...». Αυτή η θεωρία πέρασε τον Ατλαντικό κι έφτασε στην Ευρώπη, βρήκε απήχηση σ’ ένα κομμάτι γυναικών διανοούμενων και πανεπιστημιακών που έμμεσα υποστηρίχτηκε από τις κυβερνήσεις (πχ. Άννια Μέυλεμπελτ («το τέλος της ντροπής») που της αποδόθηκε τίτλος τιμής από την ολλανδική κυβέρνηση) και της έκλεισε το μάτι ο ρεβιζιονισμός κι ο ευρωκομουνισμός. Μετά το 1975 οι λέξεις ιμπεριαλισμός και καπιταλισμός δεν υπάρχουν σ’ αυτή την τάση του γυναικείου κινήματος που θεωρεί ότι για την καταπίεση της γυναίκας ευθύνεται η πατριαρχική αντίληψη. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 που ξεκινά η 3η φάση των γυναικείων οργανώσεων, εμφανίζεται σαν ρεύμα ο λεσβιακός φεμινισμός, δίνεται μεγάλη βαρύτητα στις σεξουαλικές σχέσεις. Κυριαρχεί η αντίληψη ότι για να μπει τέλος στην υποταγή των γυναικών πρέπει να υιοθετηθούν από αυτές, τις γυναίκες δηλαδή, ανδρικές συμπεριφορές, ελεύθερες σεξουαλικές σχέσεις αποσυνδεμένες από κάθε συναισθηματικό δεσμό, σχέσεις είτε με άνδρες είτε με γυναίκες.

Συμπερασματικά: θεωρούμε ότι πλευρές του φεμινιστικού κινήματος καλλιέργησαν αντιλήψεις που απέβησαν σε βάρος της γυναικείας χειραφέτησης και της θέσης της μεγάλης μάζας των φτωχών εργαζόμενων γυναικών. Συγκεκριμένα:

1. Αγνόησαν τις υλικές συνθήκες στον κόσμο κι επικεντρώθηκαν μόνο σε πολιτιστικές πλευρές.

2. Θεωρώντας το φυσικό γεγονός της αναπαραγωγής σαν αιτία υποταγής των γυναικών απέρριψαν τις κοινωνικοοικονομικές αιτίες για την καταπίεση των γυναικών.

3. Αγνόησαν τις ταξικές διαφορές μεταξύ των γυναικών και τις ανάγκες και τα προβλήματα των φτωχών γυναικών.

4. Μετατρέποντας την αντίθεση ανδρών-γυναικών σαν την κύρια αντίθεση, αγνοούσαν τις ευρύτερες δυνάμεις, το κοινωνικό σύστημα που αναδείχνει και υπερασπίζεται την πατριαρχική κουλτούρα. Στρέφοντας τα βέλη του στην «ανδροκρατία» και τον «φαλλοκρατισμό» διαίρεσαν την εργατική τάξη, δημιούργησαν συνθήκες εμφύλιου πόλεμου ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, κάλυψαν το αστικό καθεστώς και διοχέτευσαν σε κανάλια δευτερεύοντα τον αγώνα για την ανατροπή του. Υπάρχει πολυποίκιλη καταπίεση των γυναικών διαχρονικά και συγκαιρικά από τον ανδρικό πληθυσμό; Βεβαίως! Αλλά αυτό είναι υποσύστημα, υποκεφάλαιο, υποδεέστερο του συνολικού αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση, καταπίεση και απαξίωση. Αν είχαν δίκιο οι φεμινίστριες του γ΄ κύματος που προαναφέραμε, τότε θα ’πρεπε και οι σωματικά αδύνατοι να εξεγείρονται ενάντια στους σωματικά ισχυρούς.

5. Αντικατέστησαν την έννοια της ισότητας με την ομοιότητα ανδρών και γυναικών με αποτέλεσμα να υποστηρίξουν τη στρατολόγηση των γυναικών στον αμερικανικό στρατό το 2003. Το ζητούμενο είναι η ισότητα ανάμεσα στα δυο φύλα όπως η ισότητα στους ανθρώπους, ηλικιωμένους, μετανάστες, παιδιά, κλπ. με σεβασμό τις ιδιαίτερες ανάγκες τους.

6. Τέλος, μη δεχόμενες ότι η γυναικεία απελευθέρωση είναι άρρηκτα συνδεμένη με την κοινωνική απελευθέρωση, με την κοινωνική-οικονομική-πολιτική διάρθρωση, με τον ιμπεριαλισμό και τον καπιταλισμό, αναζήτησαν λύσεις μέσα στο ίδιο το σύστημα. Αυτό ίσως να ωφέλησε ένα μικρό κομμάτι γυναικών αλλά άφησε απ’ έξω τη μεγάλη μάζα που παραμένει στυγνά καταπιεζόμενη.

7. Το αριστερό κομμουνιστικό κίνημα αλλά και κάθε προοδευτική σκέψη πρέπει να εργάζεται για την ενότητα της εργατικής τάξης και όλου του λάου, ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, χρώμα, θρησκεία, εθνικότητα. Υποστηρίζουν κάθε μεταρρύθμιση ακόμα και μέσα στο πλαίσιο του αστικού κράτους που καταργεί τις παραπάνω διακρίσεις (πχ. φυλετικές). Αλλά οφείλουν να το κάνουν από τη σκοπιά της κοινωνικής χειραφέτησης με ενότητα και ένταση. Οι αστοί με διάφορους τρόπους δημιούργησαν «χώρο» στις γυναίκες ή στους έγχρωμους. Οι 400 μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου έχουν από μια γυναίκα στο Δ.Σ. τους. Αυτό δεν μείωσε στο ελάχιστο την εκμετάλλευση των ανθρώπων. Οι γυναίκες «καριέρας» δεν έχουν τίποτα κοινό με τις εργάτριες, τις αγρότισσες, τις γυναίκες που παλεύουν για τον βιοπορισμό.

Η γυναίκα στον τρίτο κόσμο

Ενώ στις αναπτυγμένες χώρες τον τελευταίο μισό αιώνα η κατάσταση των γυναικών έχει βελτιωθεί, στις πρώην αποικιακές χώρες του κόσμου, δηλαδή τα 2/3 του πληθυσμού της γης, η θέση της γυναίκας είναι οικτρή. Κάθε χρόνο 500.000 γυναίκες πεθαίνουν από προβλήματα στην διάρκεια της εγκυμοσύνης και 200.000 σε επεμβάσεις αμβλώσεων. Βασική αιτία της γυναικείας θνησιμότητας είναι το ότι οι χώρες αυτές διαθέτουν μόλις το 4% από το ΑΕΠ τους, δηλαδή κατά κεφαλήν 41 δολ. για την υγεία, ενώ στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες ανέρχεται σε 1.900 δολ.! Υπολογίζεται ότι 100 εκ. παιδιά ηλικίας ως 11 ετών δεν πηγαίνουν σχολειό -τα 2/3 από αυτά είναι κορίτσια. Ο κύριος λόγος για την εκτεταμένη φτώχεια του τρίτου κόσμου έχει ονοματεπώνυμο: ιμπεριαλισμός λέγεται και λεηλατεί τους εθνικούς πόρους των χωρών αυτών. Μέσω των όρων εμπορίου και του δανεισμού (2 τρις. δολάρια χρέους που οφείλει στις τράπεζες της Δύσης). Τεράστια μονοπώλια όπως η Ντίσνεϋ και η Nike βγάζουν τεράστια κέρδη από την εργασία των σύγχρονων δούλων. Πχ. στην Αϊτή. Η διείσδυση του μεγάλου κεφαλαίου έχει ανατρέψει αλύπητα τις παλιές πατριαρχικές σχέσεις που υπήρχαν στο παρελθόν, όπως εξήγησαν οι Μαρξ και Ένγκελς στις σελίδες του Κομμουνιστικού Μανιφέστου. Αυτό έχει δώσει έναν ιδιαίτερα θηριώδη χαρακτήρα στην καπιταλιστική εκμετάλλευση στον τρίτο κόσμο. Η προστασία που προσφέρονταν στις γυναίκες και τα παιδιά στο παρελθόν από τη μεγάλη οικογένεια και από τους κανόνες της κοινωνίας των φυλών και των γενών, έχει ολοκληρωτικά καταστραφεί και τίποτα δεν την έχει αντικαταστήσει. Έτσι στην Ινδική χερσόνησο οι γυναίκες υποφέρουν ακόμα από τα παλιά μαρτύρια, που επιβλήθηκαν από την βάρβαρη οικονομική εκμετάλλευση του καπιταλιστικού συστήματος. Η αστική τάξη της Ινδίας, μισό αιώνα μετά την επονομαζόμενη «ανεξαρτησία» δεν έχει καταφέρει ακόμα ούτε καν να καταργήσει το σύστημα των καστών. Η βάρβαρη πρακτική του «suttee», κατά την οποία οι γυναίκες εξαναγκάζονται να ριχτούν στην νεκρική πυρά του νεκρού τους συζύγου, υπάρχει ακόμα. Εκατοντάδες τέτοια περιστατικά αναφέρονται κάθε χρόνο. Κι εκείνες οι χήρες που διαφεύγουν από αυτήν τη μοίρα αντιμετωπίζονται σαν κοινωνικά αποβράσματα και παρίες που δεν έχουν κανένα δικαίωμα να ζουν. Ξυλοκοπούνται, εξωθούνται στην πείνα κι εξευτελίζονται από τους συγγενείς τους, μέχρι να οδηγηθούν στην αυτοκτονία. Σε ολόκληρη την Ασία, η γέννηση ενός κοριτσιού θεωρείται κακοτυχία στις αγροτικές κοινότητες. Η βρεφοκτονία των θηλυκών βρεφών είναι πολύ διαδεδομένη. Στην Κίνα, τα κρατικά ορφανοτροφεία είναι γεμάτα κυρίως από κορίτσια που έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους. Η αιτία είναι η παντελής έλλειψη κοινωνικών δομών, ότι οι φτωχοί αγρότες χρειάζονται μεγάλες οικογένειες για να τους προσέχουν στην γεροντική τους ηλικία.

Η σημερινή εποχή

Οπωσδήποτε κάθε επιμέρους κίνημα (και το γυναικείο είναι τέτοιο όταν δε συνδέεται με τον στόχο του σοσιαλισμού) επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τα κυρίαρχα ρεύματα της συγκεκριμένης εποχής. Η υποχώρηση των κομμουνιστικών ιδεών δεν τροποποίησε μόνο προς το αρνητικότερο όλους τους πολιτικούς συσχετισμούς. Άφησε βαθύ αποτύπωμα σ’ όλα τα κοινωνικά ρεύματα, συστήματα σκέψεων, κοσμοθεωρίες. Μετά την έλευση του ρηγκανοθατσερισμού (1980) και την εκκωφαντική πτώση των καθεστώτων του παλινορθωμένου καπιταλισμού (1990), το γυναικείο κίνημα μοιάζει σαν «απομεινάρι της χθεσινής μέρας». (Δεν μιλάμε φυσικά για τις ομάδες γυναικών του ΚΚΕ που αντιγράφουν τις ανακοινώσεις του και χρησιμοποιούνται σαν σφραγίδες του ΠΑΜΕ). Πλάι στην χρόνια εκμετάλλευση των γυναικών στους χώρους εργασίας, προστέθηκε η στρατιά των γυναικών από τις χώρες του παλινορθωμένου καπιταλισμού, πουλώντας το σώμα τους ή τη «νοικοκυροσύνη» τους, το κλείσιμο στο σπίτι στις μουσουλμανικές χώρες (η μαντήλα είναι παρωνυχίδα) αλλά, και η δυναμική, ακραία, βαθειά, συντηρητική χρησιμοποίησή τους στη διαφήμιση, στην TV και στα ΜΜΕ γενικότερα. Το κοινωνικό ιδεότυπο της γυναίκας παρουσιάζεται συνώνυμο της ανοησίας και της ρηχότητας ενώ μπροστά στην εκδίκηση του αντιγυναικείου «πολιτισμικού» ρεύματος, τα γνωστά ανέκδοτα με τις ξανθιές μοιάζουν σαν ...προσευχές. Είναι φανερό ότι μετά το α΄ και β΄ κύμα (δικαιωμάτων και αμφισβήτησης) υπάρχει μια συνολική υποχώρηση των γυναικείων απαιτήσεων. Ενώ ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός αρνείται ακόμα και το δικαίωμα στην αξιοπρεπή ζωή και εργασία, η πλειονότητα πχ. των περιοδικών που απευθύνονται σε γυναίκες γράφουν «χαρωπά», «ανέμελα» και φυσικά ανώδυνα για το κυρίαρχο σύστημα. Ενώ στον γ΄ κόσμο τα σύνορα χαράσσονται με αίμα και δάκρυ, είναι λίγα τα δείγματα των εθνικών και ταξικών κινημάτων που προβάλλουν το ζήτημα της γυναικείας χειραφέτησης ως μοχλό για την εθνική ανεξαρτησία και την κοινωνική απελευθέρωση. Είναι χαρακτηριστικότατο παράδειγμα πως στη χώρα μας τα μεγάλα εκπαιδευτικά συνδικάτα (ΟΛΜΕ και ΔΟΕ) παρότι το 70% των μελών τους είναι γυναίκες-εκπαιδευτικοί, ελάχιστα έχουν ασχοληθεί, θεωρητικά και πρακτικά, με το γυναικείο ζήτημα.

Τι να κάνουμε

Έχουμε την αξιωματική αρχή πως αγωνιζόμαστε για τον στόχο της πλήρους απελευθέρωσης όλων των ανθρώπων επομένως και των γυναικών. Θεωρούμε ότι όλα τα γυναικεία ρεύματα και ομάδες πρέπει να στραφούν κατά του καπιταλιστικού συστήματος που γεννάει όλα τα σημερινά δεινά. Ο στόχος δεν είναι ούτε ο διπλανός μας, ούτε το άλλο φύλο, όσο κι αν η πατριαρχία ταυτίστηκε με όλα τα εκμεταλλευτικά συστήματα. Η επαναφορά στο προσκήνιο ενός νέου δυναμικού όσο και απελευθερωτικού γυναικείου κινήματος δεν μπορεί παρά να συνδέεται πλέον άρρηκτα με τις κομμουνιστικές ιδέες και πρακτικές. Ξεκινώντας από το δικαίωμα στη δουλειά, με αξιοπρεπείς, αναβαθμισμένους εργασιακούς όρους, μισθό, περίθαλψη, σύνταξη. Αυτό προϋποθέτει σύγκρουση με τις μνημονιακές πολιτικές, την ΕΕ, το ΔΝΤ, τον ιμπεριαλισμό, προϋποθέτει τσάκισμα όλων των πλεγμάτων της εξάρτησης. Ανάδειξη και προστασία όλων των ζητημάτων τα οποία σχετίζονται με την μητρότητα. Αντιπαράθεση με τις μορφές υποτίμησης, γελοιοποίησης και περιθωριοποίησης της γυναίκας από τα κυρίαρχα ΜΜΕ και των συστημάτων διαφήμισης (καλύτερα, δυσφήμισης). Το νέο γυναικείο κίνημα όφειλε να μιλήσει ανοιχτά, με παρρησία, για τα προβλήματα των γυναικών στις χώρες του γ΄ κόσμου που βιώνουν πολλαπλασιασμένα και δραματικά τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και την ντόπια οπισθοδρόμηση. Η ένταξη «του μισού τ’ ουρανού» στα συνδικάτα και στις προοδευτικές και αριστερές οργανώσεις είναι αναγκαίο εργαλείο σ’ όλη αυτή την πορεία. Ο δρόμος χαράχτηκε, ο πάγος έσπασε και καμία δύναμη δεν μπορεί να ανακόψει την πορεία προς την ολική χειραφέτηση. Μπορεί ν’ ανακοπεί ενδεχομένως αν υπάρξει πισωγύρισμα. Αυτό μας έμαθε η παλινόρθωση, που είναι δάσκαλος από την ανάποδη. Με αφορμή την 8η Μάρτη -αλλά όχι μόνο- οφείλουμε να μιλήσουμε, να σκεφτούμε και -κυρίως- να πράξουμε για το γυναικείο ζήτημα. Γυναίκες και άντρες, εργαζόμενοι, άνεργοι, μπορούν να βρουν έναν κοινό βηματισμό.

Για τα αιτήματα ενός Αριστερού Γυναικείου Κινήματος

Είναι φανερό ότι τα αιτήματα ενός νέου γυναικείου κινήματος δεν είναι αποκομμένα από το τι παλεύει ο εργαζόμενος λαός. Είναι άμεσα συνδυασμένα με το συνδικαλιστικό κίνημα, ιδιαίτερα την ταξική πτέρυγά του και την πραγματική αριστερά. Δεν σταματούν στην πόρτα του γραφείου και του εργοστασίου, στα σύνορα του χωραφιού, αλλά επεκτείνονται στο σπίτι, στον πολιτισμό και στο μεγάλωμα των παιδιών, στις «έμφυλες» ή διαφυλικές σχέσεις. Προβλήματα τα οποία οξύνονται λόγω της κρίσης που μαίνεται στην χώρα μας και συντρίβει δικαιώματα και κατακτήσεις χρόνων. Πρέπει ν’ αγωνιστούμε όλοι μαζί:

•  πάνω απ’ όλα για το δικαίωμα στη δουλειά.
•  για την κατάργηση όλων των διακρίσεων (και της νομοθεσίας που τις πιστοποιεί και τις αναπαράγει).
•  για την ισότητα ανδρών και γυναικών στην εργασία (δημόσιου και ιδιωτικού τομέα).
•  για το δικαίωμα στην άμβλωση, την αντισύλληψη και τα επιδόματα υγείας, ενάντια στο «εμπόριο σαρκός» ιδιαίτερα στις μετανάστριες.
•  για την πλήρη προστασία της μητρότητας και της μονογονεϊκής οικογένειας, για τη δημόσια και δωρεάν φροντίδα και την εκπαίδευση των παιδιών (δίκτυο βρεφονηπιακών σταθμών κλπ.).
•  για τον πολιτισμό της ζωής, της φυσικής άσκησης, και όλων των κοινωνικών ενδιαφερόντων, της δημιουργικής απασχόλησης, του βιβλίου, της μελέτης, της έρευνας, της κριτικής ανάλυσης.
•  ενάντια στην κουλτούρα που αναπαράγει το πρότυπο της γυναίκας-αντικειμένου, της χαζής ξανθιάς, της υποταγμένης. ΜΜΕ, εκπαίδευση, θρησκεία, διαφήμιση στην υπηρεσία της διαιώνισης της υποταγής της γυναίκας, της αποχής της από τα κοινά και τον αγώνα. Αν κανείς παρακολουθήσει προσεκτικά και αποκωδικοποιήσει όλα τα διαφημιστικά μηνύματα, θα συλλέξει πλήθος πληροφοριών που βομβαρδίζουν την κοινωνία στο δίπολο γυναίκα-κατώτερο ον. Η ίδια η διαφήμιση που απευθύνεται σε γυναίκες στηρίζεται σ’ έναν μηχανισμό ο οποίος φτάνει ένα απλησίαστο πρότυπο (γυναίκα - όμορφη - νέα - επιτυχημένη). Ανάμεσα στην ζοφερή πραγματικότητα, δηλαδή ανεργία, εγκατάλειψη, μιζέρια, κλπ. παρεμβάλλεται ο μαγικός θεός, η αγορά και τα προϊόντα της. Για να επιτύχεις πρέπει να αγοράσεις, για να ευτυχήσεις πρέπει να ξοδέψεις, για ν’ ανέβεις πρέπει να εξευτελιστείς.

Ως εκ τούτου χρειάζεται:

•  Να συγχωνεύσουμε τις κομμουνιστικές ιδέες με το νέο γυναίκειο κίνημα.
•  Να τραβήξουμε τις γυναίκες στις γραμμές του αγώνα, γεγονός που σημαίνει πολιτική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση των εργατριών και των εργαζόμενων γυναικών.
•  Να συμβάλλουμε στη δραστηριοποίησή τους μέσα στην κοινωνική ζωή, ώστε να ξεφύγουν από την ατομικιστική θεώρηση των ιδιαίτερων προβλημάτων τους.

 Να συγχωνεύσουμε τη δουλειά μας στις γυναίκες με τη δουλειά στη νεολαία. «Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να τις ανυψώσει και να τις μεταφέρει από την περιοχή της ατομικής, στην περιοχή της κοινωνικής μητρότητας» έλεγε ο Λένιν. Αυτό θα συμβάλλει στο άνοιγμα των οριζόντων, στο χτύπημα του ατομικισμού και της ατομικής λύσης, και μέσα από αυτή τη διαδικασία θα βοηθηθεί και προσωπικά η γυναίκα.

• Η γυναικεία χειραφέτηση είναι τμήμα της κοινωνικής απελευθέρωσης.
• Ο αγώνας για ανεξαρτησία, ειρήνη, δημοκρατία και σοσιαλισμό περιλαμβάνει τη γυναικεία απελευθέρωση.
• Ο βαθμός δημοκρατίας κάθε κινήματος και κάθε κοινωνίας καθορίζεται απ’ τη θέση της γυναίκας σ’ αυτά.

Μάρτης 2017